Yırtık Para Nasıl ve Nereden Değiştirilir? Hangi Bankalar Değiştirir?

Günlük hayatta zaman zaman karşılaşılan yırtık veya hasarlı paralar, çeşitli soruları da beraberinde getirebilmektedir. Bu yazımızda, yırtık parayla karşılaşıldığında nasıl bir yol izlenmesi gerektiğinden, değişim işlemlerinin nerelerde ve hangi bankalar aracılığıyla yapıldığına kadar birçok detaya yer vereceğiz. Ayrıca yırtık paranın hangi durumlarda geçerli sayılmadığı, ATM üzerinden bu işlemin mümkün olup olmadığı ve madeni paralar için geçerli olan kuralları da ele alacağız. Bankaların değişim hizmeti sunduğu günler ile farklı türdeki paralar için uygulanan prosedürleri de kapsamlı şekilde inceleyeceğiz.

Yırtık Para Ne Yapılır?

Yırtık ya da hasar görmüş bir para elinize geçtiğinde, günlük alışverişlerde bu parayı kullanmanız zor olabilir. Marketler, mağazalar ya da toplu taşıma gibi yerlerde bu tür paralar genellikle kabul edilmez. Ancak bu, paranın tamamen geçersiz olduğu anlamına gelmez. Eğer banknotun yarısından fazlası sağlam ve tek parça hâlindeyse, belirli kurumlara başvurarak parayı değiştirme hakkınız vardır.

Yetkili kişiler parayı incelediğinde, eğer paranın yarıdan fazlası sağlam durumdaysa tam tutarı ödenir. Sadece yarısı sağlam kalmışsa, bu durumda paranın yarı değerinde ödeme yapılır. Ancak banknotun büyük bölümü kayıpsa, çok yıpranmışsa ya da seri numarası okunmuyorsa, değişim talebi kabul edilmez. Bu nedenle yırtık bir parayla karşılaştığınızda onu atmak yerine saklamanız ve en kısa sürede yetkili bir kuruma başvurmanız en doğru adım olur. Böylece hem paranız ziyan olmaz hem de mağduriyet yaşamazsınız.

Yırtık Para Nasıl Değiştirilir?

Hasar görmüş ya da yırtılmış bir banknotla karşılaşıldığında, bu paranın artık geçersiz olduğu düşünülse de belirli şartlar sağlandığında söz konusu para yetkili kurumlar tarafından incelenip yenisiyle değiştirilebilmektedir. Aşağıda bu tür paraların hangi koşullarda ve nasıl değiştirilebileceğine ilişkin süreç maddeler halinde sıralanmıştır.

• Para dikkatlice korunmalıdır: Hasarlı paranın üzerine yazı yazılmamalı, bantlanmamalı veya daha fazla zarar verecek şekilde katlanmamalıdır. Orijinal halinde korunması, değişim sürecini kolaylaştırır.
• Yüzey oranı kontrol edilmelidir: Paranın yarısından fazlası sağlam ve tek parça halindeyse tam değeriyle değiştirilebilir. Yalnızca yarısı duruyorsa, yarı tutarında ödeme yapılır. Yüzeyin %50’sinden azı mevcutsa değişim talebi kabul edilmez.
• Yetkili kurumlara başvurulmalıdır: Yetkili kurumlar ve bankalar aracılığıyla değişim işlemi gerçekleştirilmelidir.
• Kimlik belgesi hazır bulundurulmalıdır: İşlem sırasında kimlik doğrulaması istenebileceği için T.C. kimlik kartı mutlaka yanınızda bulundurulmalıdır.
• Gişe görevlisine bilgi verilmelidir: Bankaya ya da yetkili kuruma gidildiğinde, gişe görevlisine yırtık para gösterilerek değişim talebi iletilmelidir. Gerekli görülmesi halinde para, ayrıntılı inceleme için Merkez Bankası’na gönderilebilir.
• İnceleme süreci tamamlanmalıdır: Banknot, belirlenen kurallara göre değerlendirilir. Sağlamlık oranı, kareli şablon yöntemiyle ölçülerek belirlenir.
• Ödeme işlemi gerçekleştirilir: Tüm şartların karşılanması halinde ödeme ya aynı gün yapılır ya da değerlendirme tamamlandıktan sonra bildirilen tarihte teslim edilir.

Yırtık Para Nereden Değiştirilir?

Yırtık veya hasarlı bir banknotla karşılaşıldığında, bu paranın geçerli hale getirilmesi için Türkiye'de yetkili bazı kurumlara başvurulması gerekir. Bu konuda en yetkili ve doğrudan işlem yapma imkanı sunan kurum Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)’dır. Merkez Bankası'nın il merkezlerinde bulunan şubeleri, fiziksel bütünlüğü zarar görmüş banknotları belirli kriterlere göre inceleyerek değişim işlemini gerçekleştirir.

Bunun yanı sıra, T.C. Ziraat Bankası da Merkez Bankası ile protokol kapsamında çalışmakta ve yırtık para değişimi konusunda vatandaşlara hizmet sunmaktadır. Türkiye genelindeki yaygın şube ağı sayesinde, Ziraat Bankası çoğu durumda ilk başvuru noktası olarak tercih edilir.

Yırtık Para Değiştiren Bankalar Hangileri?

Türkiye’de faaliyet gösteren tüm ticari ve katılım bankaları, TCMB düzenlemelerine uygun olarak hasarlı banknotları kabul etmekle yükümlüdür. Ancak bu bankalar çoğunlukla sadece ilk başvuruyu almakta ve gerekli görülmesi hâlinde değişim sürecini Ziraat Bankası’na ya da doğrudan Merkez Bankası’na yönlendirmektedir. Bu kapsamda yırtık ve hasarlı para değişimi yapan bankalardan bazıları şöyle sıralanabilir:  

• Türkiye İş Bankası
• Akbank
• Yapı Kredi Bankası
• Garanti BBVA
• QNB Finansbank
• VakıfBank
• Halkbank
• DenizBank
• TEB (Türk Ekonomi Bankası)
• Anadolubank
• Odeabank
• Alternatif Bank
• Burgan Bank
• Şekerbank
• Fibabanka
• HSBC Türkiye
• ICBC Turkey Bank
• Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası
• Albaraka Türk Katılım Bankası
• Kuveyt Türk Katılım Bankası
• Türkiye Finans Katılım Bankası
• Vakıf Katılım Bankası
• Ziraat Katılım Bankası
• Emlak Katılım Bankası

Yırtık Para Değiştirme Günleri Hangileri?

Yırtık ya da hasarlı bir banknotu değiştirmek isteyen kişilerin, işlem yapacakları bankanın belirlediği gün ve saatleri önceden öğrenmeleri önemlidir. Çünkü bazı banka şubeleri, bu tür işlemleri yalnızca belirli günlerde kabul etmekte ya da sınırlı zaman dilimlerinde gerçekleştirmektedir. Bu uygulama, bankaların işlem yoğunluğunu yönetme amacıyla şube bazında aldığı bir karardır ve tüm bankalarda geçerli olan sabit bir uygulama bulunmamaktadır. Dolayısıyla herhangi bir mağduriyet yaşamamak adına, yırtık para değişimi için bankaya gitmeden önce ilgili şubeyle iletişime geçerek hangi günlerde bu hizmetin verildiğini sormak en doğru yaklaşım olacaktır. 

Dijital para hakkında kapsamlı bilgi edinmek istiyorsanız, Dijital Para Nedir, Nasıl Alınır? Kripto Paradan Farkları başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Yırtık Paranın Değiştirilemeyeceği Durumlar Neler?

Yırtık veya hasar görmüş bir banknotun değiştirilmesi, belirli kurallara bağlı olarak mümkündür. Ancak her yıpranmış para otomatik olarak geçerli kabul edilmez. Değişim talebinin reddedildiği bazı özel durumlar vardır. Paranın fiziksel bütünlüğü, tanınabilirliği ve güvenlik unsurlarının durumu bu değerlendirmede önemli rol oynar. Aşağıda, yırtık paranın değiştirilemeyeceği durumlar maddeler halinde sıralanmıştır:

• Banknotun büyük bölümü kayıpsa: Eğer paranın yarısından fazlası eksikse, yani sadece küçük bir kısmı elde bulunuyorsa, bu para geçersiz kabul edilir ve değişimi yapılmaz.
• Parçalar tamamen ayrılmış ve birbirinden bağımsızsa: Yırtık para iki veya daha fazla parçaya ayrılmış ve bu parçalar birleştirilemeyecek hâlde dağılmışsa değişim hakkı kaybedilir.
• Seri numarası okunamıyorsa: Paranın üzerindeki seri numaralarının her ikisi de silinmiş, yanmış veya tamamen görünmez durumdaysa orijinalliği doğrulanamayacağı için işlem yapılmaz.
• Şekli tanınmayacak kadar bozulmuşsa: Banknot, yanma, suya maruz kalma veya başka bir fiziksel etki sonucu orijinal boyutundan ve görünümünden ciddi ölçüde uzaklaştıysa geçersiz sayılır.
• Kareli ölçüm cetveline göre %50 altındaysa: Merkez Bankası tarafından uygulanan şeffaf cetvel yöntemiyle yapılan ölçümde, para 50 kareden az alana denk geliyorsa, değişim kabul edilmez.
• Banknot kasıtlı olarak tahrif edilmişse: Üzerine yazı yazılmış, kesilmiş, yapıştırılmış veya fiziksel olarak değiştirilmiş banknotlar, kötü niyetli müdahale şüphesiyle reddedilir.

ATM ile Yırtık Para Değiştirilebilir mi?

Hayır, yırtık ya da yıpranmış banknotların ATM üzerinden değiştirilmesi mümkün değildir. Çünkü ATM cihazları, para yatırma ve çekme işlemleri sırasında banknotların fiziksel durumunu otomatik olarak kontrol eder ve hasarlı olanlar sistem tarafından reddedilir. Cihaz, üzerinde yırtık, leke, yazı ya da eksiklik bulunan paraları tanımlayamadığı için bu tür banknotları kabul etmez ve işlem gerçekleştirilmez. 

Bu nedenle yırtık parayla ilgili işlem yapılmak isteniyorsa, doğrudan bir banka şubesine gidilmesi ve gişe üzerinden başvuru yapılması gerekmektedir. ATM'ler bu tür özel durumlar için uygun sistemlerle donatılmadığı için hasarlı para değişimi yalnızca insan gözetiminde yapılan işlemlerle mümkündür.

Madeni Paralar İçin Değişim Şartları Farklı mı?

Hayır, madeni paraların değişimiyle ilgili süreç, kâğıt paralardan farklı değildir. Yani hasar görmüş bir madeni paranın değiştirilmesi için ayrı bir prosedür veya özel bir uygulama bulunmaz. Fiziksel olarak aşırı derecede zarar görmüş, şekli bozulmuş ya da tanınmayacak hale gelmiş madeni paralar da tıpkı yırtık banknotlarda olduğu gibi Merkez Bankası’nın belirlediği genel kriterlere göre değerlendirilir. Paranın orijinalliği ve geçerliliği net bir şekilde tespit edilemiyorsa, değişim talebi reddedilebilir. Bu nedenle bozuk para değişiminde de kâğıt paralarda olduğu gibi bankalara başvurulmalı ve değerlendirme sonucuna göre hareket edilmelidir.