Engelli Yakınları Nelerden Faydalanır? 2025

Günümüzde engelli bireylere sunulan hakların yanı sıra engelli yakını hakları da oldukça merak edilmektedir. Engellilerin yakınları için sunulan bu haklar, engelli bireylerin bakımını kolaylaştırmak ve onların desteklenmesine yardımcı olmak amacıyla düzenlenmektedir. Ancak engelli yakını memurlar, engelli çocuğu olan anne ve babalar için farklı haklar bulunmaktadır.

Bu yazımızda engelli yakını memur ve çalışan engelli hakları gibi konular hakkında kapsamlı bilgiler sunacağız. Ayrıca engelli çocuğu olan işçinin, babanın ve annenin haklarının neler olduğuna dair detaylı bilgiler vereceğiz. 

Engelli Yakını Memur Hakları Nelerdir?

Engelli yakını olan memurun izin hakları arasında mazeret izin hakkı, refakat izin hakkı, engelli yakını için tedavi ve eğitim yardımı, lojman tahsis avantajı, tayin hakkı, engelli çocuğu olan anneler için yarı zamanlı çalışma hakkı, nöbet ve gece vardiyasından muafiyet hakkı yer almaktadır. Birinci derece engelli yakını olan memurlar için sunulan bu hakların genel amacı, engelli bireylerin bakımını sağlamak ve desteklenmesine yardımcı olmaktır. 

Engelli yakını olan memur haklarına ilişkin detaylar aşağıdaki gibidir;

Mazeret İzni Hakkı

En az %70 oranında engeli ya da süreğen hastalığı olan çocuğun hastalanması durumunda memur anneye ya da babaya toptan veya bölünmeler halinde bir mazeret izin hakkı tanınır. Bu mazeret izninin süresi bir yıl içerisinde 10 güne kadardır. Ancak bu izin, hastalık raporuna bağlı şekilde yalnızca anne ya da babadan tarafından kullanılabilir. Engelli çocuğun hastalandığını belirten rapor alındıktan sonra ilgili birimlerden mazeret izni talep edilebilir. 

Refakat İzni Hakkı

Memurların bakmakla yükümlü oldukları ya da refakat etmedikleri durumda hayatı tehlikeye girecek olan eş, çocuk, kardeş, anne ya da babalarından birinin ağır bir kaza geçirmiş olması ya da tedavisi uzun süren bir hastalığının olması halinde, memurlara refakat izni tanınır. Bu izin, memurlar için 3 aya kadardır; ancak gerekli durumlarda bir katına kadar uzatılabilir. Sağlık kurulundan izin çıktığı günden itibaren ise refakat izni kullanılabilir. Öte yandan muvazzaf askeri personeller için bu iznin devamında 6 ay boyunca aylıksız izin hakkı bulunmaktadır. 

Memurların engelli raporuna sahip olan bir yakının olması, refakat izninin hemen alınacağı anlamına gelmemektedir. Bu haktan yararlanmak için yukarıda belirtilen şartların yerine getirilmesi ve doktorun refakate uygun görmesi gerekir. Ayrıca sağlık kurulu tarafından hastalığın ya da kazanın rapor ile belgelendirilmesi şartı aranmaktadır. Son olarak belge içerisinde “bir kişinin sürekli bakıma muhtaçtır” ve “hayati öneme haizdir” ibareleri yer almalıdır. 

Engelli Yakını İçin Tedavi ve Eğitim Yardımı

Engelli yakını olan memurlar, devletin sunduğu yardımlardan faydalanabilirler. Bu yardımlar genel olarak engelli yakınların tedavi masrafları ve eğitim giderleri için kullanılabilir. Ancak memurun tedavi ve eğitim yardımından yararlanabilmek için engelli yakınının en az %70 oranında engelli raporuna sahip olması gerekir. Bu belgenin yetkili hastaneler tarafından verilen bir sağlık kurulu raporu olması gerekir.

Lojman Tahsis Avantajı

Yetkili sağlık kuruluşlarından alınmış raporla en az %40 oranında engeli olduğu belgelenen personel, personelin kanunen bakmakla yükümlü olduğu ve aynı konutta yaşayacak her bir engelli aile bireyi (eş veya çocuk dahil) için sıra tahsisli konutların puanlama cetveline +40 puan eklenir.

Tayin Hakkı

Sağlık kurulu raporunda en az %40 oranında engelli memurlar ve ağır engelli raporlu eşi ya da bakmakla yükümlü olduğu birinci derece kan hısımları olan memurlar tayin hakkına sahiptir. Ancak bu hakkı kullanabilmek için engellilik durumundan kaynaklanan gerekçelerin olması gerekir.

Engelli Çocuğu Olan Annelere Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı

Kadın memur, doğum sonrası analık izni sona erdiğinde, talep ederse ve çocuk hayattaysa süt izni kullanılmadan; ilk doğumda iki ay, ikinci doğumda dört ay, sonraki doğumlarda ise altı ay boyunca günlük çalışma süresinin yarısı kadar görev yapabilir. Çocuğun engelli doğması ya da doğumu izleyen 12 ay içinde engellilik halinin belirlenmesi durumunda ise bu süreler 12 aya çıkarılır.

Nöbet ve Gece Vardiyası Muafiyet Hakkı

Kamu görevlilerinin kanunen sorumlu oldukları engelli yakınlarının bakıma muhtaç olduğunun sağlık kurulu raporuyla resmi olarak teyit edilmesi halinde, ilgili personele mesai dışı nöbet görevi ile gece vardiyası yükümlülüğünden muafiyet tanınmaktadır. Kamu kurumlarında çalışan memurlar arasında engelli çocuğa sahip olan anne ve babalara yönelik nöbet ve fazla mesai muafiyeti de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra bakıma ihtiyaç duyan yakını olan personele günlük bakım izni konusunda da çeşitli kolaylıklar sağlanmaktadır.

Bu çerçevede, Genelkurmay Sağlık Komutanlığı tarafından 20 Mart 2014 tarihinde yayımlanan emirle, özel eğitim alan engelli çocuğu bulunan veya bakıma muhtaç yakını olan personele günlük izin kullanımında kolaylık getirildiği açıklanmıştır.

Ayrıca Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde görev yapan muvazzaf askerler ile sivil memurlar için Haziran 2013’te Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Yönetmeliği’nde yapılan düzenleme ile nöbet muafiyeti hakkı tanınmıştır. Bu değişiklik, bakıma muhtaç engelli çocuğu bulunan personelin özel durumunu gözeterek görevlerini daha esnek koşullarda yerine getirmelerine imkân sağlamaktadır.

Engelli Çocuğu Olan Babanın Hakları Nelerdir?

Engelli çocuğu olanların yararlanabilmeleri için pek çok hak bulunmaktadır. Yukarıda belirtilen mazeret izni gibi haklar, babalar için de uygulanmaktadır. Engelli yakını maaşı, evde bakım maaşı, engellilik gelir vergisi indirimi, ve pasaport alma gibi haklar; engelli çocuğu olan babalara sunulan haklar arasındadır. Bu haklara ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir;

Engelli Yakını Maaşı

Engelli yakını maaşı, 18 yaşını doldurmamış özel gereksinimli çocuklar için düzenlenen bir aylıktır. Engelli çocuk için düzenlenen raporda “hafif düzeyde özel gereksinim var” ifadesi yer alıyorsa veya çocuğun gereksinim düzeyi bunun üzerinde olan anne, baba ya da yasal vasi sigortalı bir işte çalışmıyorsa, engelli çocuğun yakınına engelli yakını maaşı ödenir. 

Engelli yakını maaşı alabilmek için bazı şartlar aranmaktadır. Bu kapsamda bakım veren kişi ile engelli raporu olan bireyin aynı hanede oturması ve 20 Şubat 2019 tarihinden önce adına düzenlenmiş geçerli raporu olan çocukların engel oranının en az %40 olması şartı bulunmaktadır. Çocuğun 18 yaşını doldurması halinde bu maaş kesilir; ancak engelli birey ilgili şartları taşıması halinde kendi adına engelli aylığı başvurusunda bulunabilir. 

Evde Bakım Maaşı 

2828 sayılı Kanun kapsamında verilen evde bakım aylığından yararlanabilmek için bazı koşulların yerine getirilmesi gerekir. Öncelikle engelli bireyin sağlık raporunda “ağır engelli” ya da “tam bağımlı engelli birey” ibaresinin bulunması şarttır. 18 yaş altındaki çocuklar için hazırlanan özel gereksinim raporlarında ise “çok ileri düzeyde “ÖGV” (Özel Gereksinim Vardır), “belirgin ÖGV” veya “ÖKGV" (Özel Koşul Gereksinimi Vardır) ibareleri çocuğun ağır engelli kabul edilmesi için yeterlidir. 

İkinci şart, hane içindeki tüm gelirlerin toplamının kişi sayısına bölünmesiyle elde edilen kişi başı aylık gelirin, ilgili dönem için belirlenen asgari ücretin üçte ikisinin altında olmasıdır. Üçüncü olarak, sosyal hizmet uzmanları tarafından yapılan değerlendirme sonucunda engelli bireyin bakıma muhtaç olduğuna karar verilmesidir.

Evde bakım maaşı alanların, engelli bireyin vefatı, hastanede yatışı, adres değişikliği, gelirde veya hanedeki kişi sayısında meydana gelen değişiklikleri zamanında bildirmeleri zorunludur. Ayrıca ÖTV muafiyetli araç alımı ya da satımı, ev veya araç satışı, banka hesaplarındaki değişiklikler ve fazla mesai gelirleri gibi mali durumu etkileyen tüm gelişmelerin de ilgili birime bildirilmesi gerekmektedir.

Engellilik Gelir Vergisi İndirimi

Engellilik gelir vergisi indirimi, Gelir Vergisi Kanunu kapsamında engelli bireylerin kendilerine ve bakmakla yükümlü olduğu engelli yakını olan çalışanlar için sunulan bir haktır. Yani çalışan anne ve babalar, müştereken bakmakla yükümlü olduğu engelli raporlu çocuğu için ilgili rapor ile gerekli yerlere başvuru yaparak bu indirimden yararlanabilirler. Bu haktan yararlanan anne veya baba emekli olduktan sonra bu haktan yararlanamaz; ancak tekrar çalışması halinde bu haktan yararlanmaya devam eder. 

Öte yandan bu haktan yararlanan çalışan, engelli olan kişinin çalışmaya başlaması halinde vergi indirimi hakkını yakınına devreder. Bunun için ise vergi dairesine başvuruda bulunmak gerekir. 

Engelli sayılanların çalışma gücü kayıp oranlarına göre belirlenen dereceler itibariyle tespit edilen 2025 yılına ilişkin aylık engellilik indirimi tutarları aşağıdaki tabloda verilmiştir; 

Engelli bireyler ve engelli bireylerin yakınlarına özel üretilen araçlar, ÖTV muafiyetiyle alınabilir. Almak istediğiniz aracın fiyatını ve muafiyet tutarını öğrenmek için Engelli Araç Hesaplama robotu üzerinden hesaplama yapabilirsiniz. 

Pasaport Alma Hakkı

Pasaport alma hakkı, anne ve babaların engelli sağlık raporunda ağır engelli olan ancak evli olmayan ve çalışmayan çocukları için sunulan bir haktır. Bu hak, anne ya da babaların kendilerinin hak ettiği pasaportu çocukları için çıkarabilmelerine imkan tanımaktadır.

Engelli Çocuğu Olan Annenin Hakları Nelerdir?

Engelli çocuğu olan annenin hakları genel olarak babaların hakları ile aynı olsa da annelere ek olarak sunulan bazı haklar bulunmaktadır. Buna göre engelli çocuğu olan anne hakları arasında pasaport alımı, engellilik gelir vergisi indirimi, evde bakım maaşı ve engelli yakını maaşı gibi haklar yer almaktadır. Ayrıca annelere özel olarak yarı zamanlı çalışma ve erken emeklilik hakları bulunmaktadır. 

Engelli çocuğu olan annelere yarı zamanlı çalışma hakkı, doğum sonrası annelik izninin sona ermesinin ardından başlar. Bu kapsamda anne olan kadın memur, çocuğunun hayatta olması şartı ile kendi isteği doğrultusunda annelik izni bittikten sonra bu haktan yararlanabilir. Yasal olarak anneler; süt izni verilmeksizin ilk doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay ve sonraki doğumlarda 6 ay süreyle günlük çalışma süresinin yarısı kadar çalışma hakkına sahiptir. Eğer çocuk, engelli doğduysa ya da doğumdan sonraki 12 ay içerisinde engel durumu tespit edildiyse bu süreler 12 ay olarak uygulanır. 

Engelli yakını için erken emeklilik hakkı ise engelli çocuğu olan çalışan annelerin belirli şartlar altında erken emekli olabilmesini kapsar. Bu haktan yalnızca bakıma muhtaç derecede engelli olduğuna karar verilen çocuğun Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı, Tarım İşçileri ve İsteğe Bağlı Sigortalı olan anneleri yararlanabilir. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre annelerin, bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir. 

Engelli emeklilik şartlarının hangileri olduğunu öğrenmek için Engelli Emeklilik Şartları Nelerdir? başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Engelli Çocuğu Olan İşçinin Hakları Nelerdir?

Engelli çocuğu olan işçilerin birbirinden farklı hakları bulunmaktadır. Bu haklar, tıpkı memurlara, anne ve babalara sunulan haklar gibidir. Yani, engelli çocuğu olan işçiler de gelir vergisi indirimi, nöbet muafiyeti ve izin hakkı, refakat izni, mazeret izni ve tayin hakkı gibi haklardan yararlanabilmektedir. Ayrıca Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı, Tarım İşçileri ve İsteğe Bağlı Sigortalı olan annelere erken emeklilik hakkı tanınmaktadır.

Ayrıca her çalışan anne, baba ve işçiyi kapsayan bir diğer hak da senelik izin hakkının kullanılmasıdır. Senelik izin kullanma hakkı kapsamında engelli yakını olan tüm personeller, amirlerinin insiyatifine bağlı şekilde senelik izinlerini diledikleri tarihlerde ayrı ayrı kullanma avantajına sahiptir. 

4A Engelli İşçi Hakları Nelerdir?

4A, özel sektörde çalışan işçileri kapsadığı gibi bu sektörde çalışan engelli bireylere sunulan bazı haklar bulunmaktadır. Buna göre 4A engelli işçi hakları aşağıdaki gibi sıralanabilir;

• 4A kapsamında çalışan işçiler, eşit ücret alma, onur ve haysiyet dokunulmazlığı, fırsat eşitliği, erişilebilirliğin sağlanması, engellilere yönelik istismarın önlenmesi ve aile bütünlüğünü korunması gibi haklara sahiptir. 
• 4A kapsamında çalışan işçiler, özelleştirme kapsamına alınan kamu kurumlarında kapatma veya tasfiye durumu dışında işten çıkarılamaz. Eğer kurum kapatılır ya da tasfiye edilirse, işten çıkarılan engelli bireyler bulundukları ildeki İŞKUR’a başvurmalı ve diğer çalışanlara göre iki kat oranında iş kaybı tazminatı alma hakkına sahiptir. 
• 4A kapsamında çalışan işçiler, sağlık durumlarını olumsuz etkileyebilecek ya da engelliliklerini artırabilecek işlerde çalıştırılamazlar. İşveren, işyerinde engelli çalışanın engeline uygun gerekli tüm düzenlemeleri yapmakla yükümlüdür. 
• Engelli bireylerin aldığı 2022 sayılı yasa kapsamındaki engelli aylığı ile evde bakım maaşı sosyal yardım niteliğinde olduğundan haczedilemez.
• Şehirler arası otobüs sektörlerinde %40 (Çocuklar için Hafif Düzey ÖGV) ve üzeri engellilere bilet fiyatlarının %30 oranında indirim uygulanmaktadır. Bu indirim, tüm şehirler arası otobüs yolculuğu hizmeti veren şirketler tarafından sunulmaktadır.
• %40 (Çocuklar için Hafif Düzey ÖGV) ve üzeri rapor oranına sahip olan engelliler için Türk Hava Yolları (THY) uçuş indirimi uygulanmaktadır. Bu uygulamaya göre promosyon dönemlerinde uygulanan ücretlerin dışında kalan tüm iç hat uçuşlarındaki %20, dış hat uçuş ücretlerinde ise %25 indirim imkanı bulunmaktadır. 

Engelli Çocuğu Olan Memurun Çalışma Saatleri Nelerdir?

Mevzuata göre engelli çocuğu bulunan memurlara ilişkin iki temel düzenleme vardır: 2009 yılı Toplu Görüşmeleri Mutabakat Metni ve 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi. Mutabakat Metni, bakmakla yükümlü olunan bakıma muhtaç engelli aile ferdi bulunan personele günlük 1 saat izin verilmesi ve nöbet ile gece çalışmasından muaf tutulması yönünde mevzuatta değişiklik yapılmasını öngörmüştür.

2010/2 sayılı Genelgede ise memurun bakmakla yükümlü olduğu engelli aile bireyinin bakımına ilişkin olarak “izin kullanımında gerekli kolaylığın sağlanacağı” ifade edilmiştir. Ancak bu Genelge, personele günlük izin süresinin kaç saat olacağına dair açık bir süre belirlememektedir. Dolayısıyla “kolaylık” ifadesi; sunulacak kolaylıkların ilgili çalışma düzeni ve disiplininin elverdiği şartlar doğrultusunda sağlanabileceği anlamına gelmektedir.

Bu çerçevede engelli çocuğu olan memurlar için çalışma saatleri aşağıdaki unsurlara göre şekillenmektedir;

• Gece vardiyası ve mesai dışı nöbet verilmemesi,
• Günlük bakım ihtiyacını karşılayabilmesi için kurumun uygun esneklik sağlaması,
• Kurumun uygulamasına göre çoğu zaman günlük 1 saate kadar izin verilerek çalışma saatlerinin buna göre düzenlenmesi.

Engelli Çocuğu Olan İşçinin İzin Hakları Nelerdir?

Engelli çocuğu bulunan çalışanlar için hem kamu hem de özel sektörlerde çeşitli izin hakları sunulmaktadır. Bu hakların temel amacı, ebeveynlerin engelli çocuklarının bakım ve sağlık ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için iş yaşamında gerekli kolaylığı sunmaktır.

Öncelikle en az %70 oranında engelli ya da süreğen hastalığı bulunan bir çocuğun hastalanması halinde, ebeveynlerden yalnızca biri, çocuğun hastalık raporuna dayanarak yıl içinde toplam 10 güne kadar mazeret izni kullanabilir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, TSK İç Hizmet Kanunu, Uzman Erbaş Kanunu ile sözleşmeli ve geçici personel mevzuatında açıkça yer alan bu madde ile hem kamu çalışanları hem de ilgili statülerdeki personel bu haktan yararlanabilir. Ancak mazeret izni talebi için çocuğun hastalığını ve engel durumunu gösteren raporun yetkili sağlık kuruluşlarından alınması gerekir.

Öte yandan eğer engelli çocuk evli ise ebeveynin bu haktan yararlanabilmesi için çocuğun eşinin de en az yüzde 70 oranında engelli olmasına ilişkin ek bir şart aranmaktadır. Böylece izin hakkı yalnızca bakım gerektiren durumlarda ebeveynlere tanınmıştır. 

Kaynakça

• 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 104, 104/F ve 105. maddeleri
• Kamu Konutları Yönetmeliği
• Engelliler İçin Vergi Avantajları
• 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
• 2022 Sayılı Kanun Kapsamındaki Engelli ve Yaşlı Aylıkları
• 657 sayılı Uzman Erbaş Kanunu