Siyah (Diplomatik) Pasaport Nedir, Kimlere Verilir? Tüm Ayrıcalıkları

Yurt dışı seyahatlerinde bazı kişilere özel haklar tanıyan pasaport türleri, hem kapsamları hem de sundukları ayrıcalıklarla dikkat çekmektedir. Bu yazımızda devlet görevinde bulunan bireyler için düzenlenen diplomatik pasaport olarak da bilinen siyah pasaport hakkında kapsamlı bilgilere yer vereceğiz. Siyah pasaportun kimlere verildiği, nasıl alındığı, hangi ülkelerde vize muafiyeti sağladığı ve ne gibi ayrıcalıklar sunduğunu detaylı şekilde ele alacağız. Ayrıca siyah pasaport ile yeşil pasaport arasındaki farklara da değinerek okuyucuya bu iki pasaport türü arasındaki temel ayrımları açık bir biçimde sunacağız.

Siyah Pasaport Nedir?

Diplomatik pasaport olarak da bilinen siyah pasaport, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından belirli devlet görevlilerine ve uluslararası ilişkilerde rol oynayan bazı kişilere verilen özel bir pasaport türüdür. Bu pasaporta sahip olan kişiler, uluslararası alanda çeşitli diplomatik ayrıcalıklar ve vize muafiyetlerine sahip olurlar. Yani siyah pasaportu olan kişiler, birçok ülkeyi vize almalarına gerek kalmadan seyahat edebilirler. Ancak nadiren de olsa bazı ülkeler diplomatik pasaportlardan da vize talep edebilmektedir. Genellikle siyah pasaport, kişinin yürüttüğü görev süresiyle sınırlı olarak geçerlidir. Görev sona erdiğinde, pasaportun geçerliliği de biter ve ilgili kurum ya da kişi tarafından pasaport Dışişleri Bakanlığı’na iade edilir.

Siyah Pasaport Kimlere Verilir?

Siyah pasaport yalnızca belirli resmi kurumlarda görev yapan ya da uluslararası alanlarda devleti temsil eden kişilere verilir. Bu pasaportun tasarlanmasındaki temel amaç, ülkeyi yurt dışında diplomatik düzeyde temsil eden bireylerin görevlerini kolaylaştırmaktır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) üyeleri, bakanlar, yüksek yargı mensupları, valiler, büyükelçiler, orgeneraller, Diyanet İşleri Başkanı gibi üst düzey kamu yöneticileri bu pasaportu alabilir. Aynı zamanda uluslararası kuruluşlarda görev yapan devlet memurları ile siyasi kurye görevi üstlenen kişiler de siyah pasaporttan yararlanabilir. 

Bu kişilerin yanı sıra belirli şartları karşılayan eşleri ve 25 yaşını doldurmamış, evli olmayan, çalışmayan ve eğitimi devam eden çocukları da bu haktan yararlanabilir. Engelli çocuklar için ise yaş sınırı daha esnek şekilde uygulanabilir.

Siyah Pasaportun Ayrıcalıkları Nelerdir?

• Yalnızca devlet adına yurt dışında resmi görev yapan kişilere verilir.
• Sıradan vatandaşların başvurabileceği bir pasaport türü değildir.
• Çok sayıda ülkeye vizesiz seyahat imkânı tanır.
• Pasaport harcı ve defter bedeli ödenmez.
• Havalimanlarında diplomatik geçiş hakları sağlar; uzun sıralara girilmez.
• Bazı ülkelerde gümrük kontrollerinden muafiyet ve vergi kolaylıkları sunar.
• Görevlinin eşi ve 25 yaşını aşmamış, evli olmayan, eğitimine devam eden çocukları da belirli şartlarla yararlanabilir.
• Engelli çocuklar için yaş sınırı esnetilebilir.
• Pasaport, yalnızca görev süresi boyunca geçerlidir ve görev bitince iade edilmesi zorunludur.
• Diplomatik olmayan, kişisel seyahatler için kullanılamaz.

Siyah Pasaport Nasıl Alınır?

Siyah pasaport başvuru süreci diğer pasaport türlerine göre daha resmi ve belirli kurallar çerçevesinde yürütülür. Aşağıda siyah pasaport alma sürecini adım adım görebilirsiniz:

1. Adım: Hak Sahipliğinin Tespiti

Siyah pasaport hakkı, öncelikle kişinin devlet nezdindeki görev pozisyonuna ve bu görevin niteliğine göre değerlendirmeye alınır. Bu hak, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni yurt dışında temsil etme veya resmi görevle yurt dışına gönderilme durumunda olanlara tanınır. Başta TBMM üyeleri, bakanlar, büyükelçiler, valiler, yüksek yargı organlarında görevli başkan ve üyeler, orgeneraller ile üst düzey bürokratlar bu kapsama dahildir. Ayrıca bu kişilerin belirli kriterleri taşıyan eşleri ve çocukları da siyah pasaport alma hakkına sahiptir.

2. Adım: Gerekli Belgelerin Temini

Siyah pasaport başvuru sürecinde kullanılmak üzere aşağıdaki belgelerin temin edilmesi gerekir:

• T.C. nüfus cüzdanı
• Son 6 ay içinde çekilmiş 2 adet biyometrik fotoğraf
• Dışişleri Bakanlığı'nın web sitesi üzerinden doldurularak çıktısı alınan e-pasaport başvuru formu
• Göreve ilişkin resmi yazı (örneğin atama yazısı veya kararname)
• 2025 yılı için belirlenen pasaport cüzdan bedelinin yatırıldığına dair banka dekontu

3. Adım: Aile Üyeleri İçin Ek Belgelerin Hazırlanması

Siyah pasaport hakkı aile bireylerine de verilebileceği için ek belgeler gerekebilir:

• 18 yaşından küçük çocuklar için noter tasdikli veya Dışişleri Bakanlığı’nda imzalanmış muvafakatname,
• 18-25 yaş arası çocuklar için öğrenci belgesi, gelir elde edilmediğine ve evli olunmadığına dair taahhütname ile aile yanında yaşandığını gösteren beyan,
• Engelli çocuklar için sağlık kurulu raporu.

4. Adım: Başvurunun Yapılması

Tüm gerekli belgeler eksiksiz şekilde tamamlandıktan sonra başvuru süreci resmi olarak başlatılabilir. Başvurular, Türkiye içinde bulunanlar için Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğü’ne şahsen yapılır. Eğer başvuru sahibi bizzat başvuramıyorsa noter onaylı vekaletname ile yetkilendirilmiş bir kişi aracılığıyla işlem gerçekleştirilebilir. 

Yurt dışında bulunan hak sahipleri ise bulundukları ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti büyükelçiliği ya da başkonsolosluğu üzerinden başvurularını yapabilirler. Başvurunun kabul edilebilmesi için belgelerin doğru ve eksiksiz sunulması büyük önem taşır. Başvuru tamamlandığında belgeler yetkili makamlar tarafından incelenir, onay süreci başlatılır ve pasaport düzenleme aşamasına geçilir.

5. Adım: Pasaportun Düzenlenmesi ve Teslimi

Başvurunun yetkili merciler tarafından incelenip onaylanmasının ardından, siyah pasaport düzenlenerek resmi olarak hazırlanır. Hazırlanan pasaport, başvuru sahibi tarafından şahsen teslim alınabilir. Eğer başvuru sahibi gelemiyorsa, pasaport noter onaylı vekaletname ile yetkilendirilmiş bir kişiye de verilebilir.

Siyah pasaport, görevle sınırlı bir belge olduğu için yalnızca atanılan diplomatik ya da resmi görevin süresiyle sınırlı olarak geçerlilik kazanır. Görev süresi sona erdiğinde, pasaportun geçerliliği de sona erer.

6. Adım: Pasaportun Görev Sonrası İadesi

Siyah pasaport, yalnızca resmi görev süresi boyunca kullanılmak üzere verilen özel bir belgedir. Bu nedenle görev tamamlandığında pasaportun mutlaka ilgili makama geri teslim edilmesi gerekir. Bu uygulama, pasaportun kişisel ya da görev dışı kullanımlarını önlemek ve diplomatik ayrıcalıkların sadece yetki süresi içinde geçerli olmasını sağlamak amacıyla yapılır. 

İade işlemi, hem yasal bir zorunluluk hem de devletin saygınlığını korumaya yönelik bir adımdır. Görev sona erdiğinde, pasaportun Dışişleri Bakanlığı’na veya yurt dışında bulunuluyorsa ilgili konsolosluk ya da büyükelçiliğe en kısa sürede teslim edilmesi gerekir. 

Siyah Pasaport ile Hangi Ülkelere Vizesiz Gidilebilir?

Siyah Pasaport ile Yeşil Pasaport Arasındaki Farklar Nelerdir?

Siyah pasaport ile yeşil pasaport arasındaki en temel fark, bu belgenin kimlere ve hangi amaçlar doğrultusunda verildiğidir. Siyah pasaport, sadece TBMM üyeleri, bakanlar, büyükelçiler, valiler ve yüksek yargı mensupları gibi kişilere verilir ve diplomatik görevleri süresince geçerlidir. Görev sona erdiğinde ise bu pasaportun kullanım süresi sona erer ve iade edilmesi zorunludur. Yeşil pasaportun ise kullanım alanı çok daha geniştir.  Devlet memurları, emekli bürokratlar, bazı kamu görevlileri ve belirli kıdemdeki çalışanlar bu pasaportu alabilir. Siyah pasaport yalnızca resmi görevler kapsamında kullanılabilirken, yeşil pasaport sahibi kişiler bu pasaportu hem görev hem de kişisel seyahat amaçlı kullanabilirler.

Siyah pasaport sahipleri bazı istisnalar hariç çoğu ülkeyi vizesiz seyahat edebilirken, yeşil pasaport sahipleri de Avrupa’nın büyük bir kısmı dahil birçok ülkeye vizesiz giriş yapma hakkına sahiptir. Her iki pasaport da harç muafiyeti sağlar. Ancak yeşil pasaport için pasaport defter bedeli ödenmesi gerekebilir. 

Siyah pasaport tamamen devlet tarafından karşılanır. Aile bireyleri açısından da benzer haklar tanınır. Hem siyah hem de yeşil pasaport sahiplerinin eşleri ve belirli şartları sağlayan çocukları bu haklardan faydalanabilir. Ayrıca düzenleme yetkisi açısından da fark vardır. Siyah pasaport Dışişleri Bakanlığı tarafından verilirken, yeşil pasaport başvuruları Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Müdürlükleri üzerinden yürütülür. 

Özetlemek gerekirse, her iki pasaport da uluslararası hareketliliği kolaylaştırsa da, siyah pasaport daha yüksek düzeyde diplomatik temsil anlamına gelirken, yeşil pasaport daha çok uzun hizmet süresi olan kamu çalışanlarına tanınan bir ayrıcalık olarak öne çıkar.