Brüt Takas Nedir? Hisseyi Nasıl Etkiler? İyi mi Kötü mü?

Hisse senedi, yüksek değere sahip olan şirket sermayelerinin eşit düzeyde pay edilerek halka arz edilmesidir. Bazı durumlarda yatırımcıların ilgi odağı olan bu hisse senetleri, SPK tarafından tedbir altına alınır. Bu tedbirin asıl nedeni ise piyasadaki dalgalanmaları kontrol altına almak ve yatırımcıları korumaktır. Bu durum, brüt takas yöntemi olarak adlandırılır. Bu yöntem bazı yatırımcılara avantaj sağlarken bazı yatırımcılara dezavantajlar sunabilir.

Bu yazımızda brüt takas kavramının ne olduğuna ve hisseleri nasıl etkilediğine dair merak edilen sorulara yanıtlar vereceğiz. Ayrıca brüt takas kapsamında tedbir altına alınan hisse senetlerine yer verdikten sonra brüt takas tedbirlerinin ne olduğu, bu yöntemin nasıl yapıldığı ve neden uygulandığı gibi konular hakkında kapsamlı bilgiler sunacağız. 

Brüt Takas Nedir?

Brüt takas, hisse senedi işlemlerinde alım ve satımın aynı gün içerisinde yapılmasını engelleyen bir piyasa düzenleme yöntemidir. Bu uygulamada, alınan hisse senetleri en az bir iş günü boyunca hesapta bekletilir ve ancak ertesi iş gününden itibaren satılabilir hale gelir. Brüt takasın amacı, piyasalardaki spekülatif işlemleri ve manipülatif hareketleri önleyerek daha dengeli bir işlem ortamı oluşturmaktır.

Brüt takas uygulaması kapsamında alım satım işlemlerinin her bir ayrı olarak netleştirilmeden değerlendirilir. Bu işlemler belirli kriterler çerçevesinde gerçekleştirilir. Ayrıca piyasa katılımcılarının yapabileceği işlemler kısıtlandırılır. Bu kısıtlama kapsamında geçerli olan unsurlar şu şekilde sıralanabilir;

• Yatırımcıların kredili işlem yapması engellenir. Dolayısıyla alım yapmak için yatırımcı hesabında işlemi karşılayacak menkul kıymetin ya da tutarın bulunması gerekir.
• Satın alınan hissenin gün içerisinde çeşitli kez satılması mümkün değildir. Dolayısıyla satın alınan hisse senedinin minimum bir gün hesapta bulunması gerekir.
• Hisse senetlerinin çevrimiçi olarak alınması ya da satılması mümkün değildir. Dolayısıyla alış ve satış işlemlerinin şahsen ya da telefon üzerinden yapılması gerekir. 

Brüt Takas Hisseyi Nasıl Etkiler?

Brüt takas yönteminde, alınan hisse senedi günlük alım satım işlemleri kapsamına girmediğinden alınan hisse senedi ertesi gün satılabilir. Aynı zamanda brüt takas kapsamında kredili işlem yapılamaz. Brüt takas uygulaması kapsamında alım satım işlemi yapıldığı takdirde bedel ya da hisse senedinin hesaba geçmesi için en az iki iş günü beklemek gerekir. 

Bu gibi kısıtlamalardan dolayı da hisse senedinin işlem hacminde ve likiditesinde düşüş meydana geldiğinden hisse senedi fiyatlarında dalgalanmalar meydana gelebilir. Ancak bu uygulama uzun vadede piyasa istikrarına katkı sağlar ve bireylerin yatırımları güvenli şekilde korunur. 

Brüt Takas İyi mi Kötü Mü?

Brüt takas yönteminin hem iyi hem de kötü yönleri vardır. Hissenin brüt takasa alınması, hisse ve hissenin kazanç payı ortakları için iyi olmayabilir. Çünkü brüt takas uygulamasının amacı, küçük yatırımcıyı büyük yatırımcıdan korumaktır. Bir nevi cezai işlem olan bu uygulama, borsa işlemlerini kısıtlar. Bu durumda işlemler kısıtlanır, hisse senetlerinin fiyatında düşüş yaşanır ve takas maliyetlerinde artış meydana gelir. Ancak hisse fiyatlarında yaşanan anormal hareketlerin engellenmesi, piyasadaki fiyat istikrarının sağlanması ve yatırımcıların korunması açısından bu uygulama avantajlıdır. 

Brüt Takas Hisseleri Nelerdir?

Brüt takas hisse senetleri, işlem hacmi yüksek olan ve fazla miktarda fiyat dalgalanması yaşayan senetleri kapsar. SPK, piyasa manipülasyonuna açık olan hisse senetlerini brüt takas yöntemi ile tedbir altına alır. Ayrıca piyasada aşırı volatilite gösteren ve manipülasyon riski yüksek olan hisse senetleri de belirli bir dönem koruma altına alınır. Aşağıdaki tabloda 01-31 Ocak 2025 tarihine kadar brüt takasa alınan hisse senetleri yer almaktadır;

Brüt Takas Tedbiri Nedir?

Brüt takas tedbiri, piyasadaki ani hareketlilikleri ve büyük fiyat dalgalanmalarını kontrol altına almak amacıyla SPK tarafından uygulanan bir tedbirdir. SPK, hisse bazında getirdiği tedbirler sayesinde olağandışı fiyat hareketliliklerini engeller. Bu tedbirler, günlük olarak yatırımcılara duyurulur ve tedbirde olan hisse senedi işleme alınmadan önce yatırımcılara uyarı gelir. Bu uyarı kabul edildikten sonra hesapta yeterli miktarda nakit varsa alım satım emri işleme alınır. 

Brüt Takas Nasıl Yapılır?

Brüt takas işleminin yapılması için aşağıdaki adımlar izlenebilir;

• Hisse senetlerinin alım satım işleminde müşteri hizmetleri üzerinden emir verilir. 
• Alım işlemlerinde hesapta yeterli miktarda nakit bulundurulmalıdır. Satış işlemlerinde ise ilgili emri karşılayan hisse senedinin hesapta olması gerekir. Yeterli nakit olmadığı takdirde işlem gerçekleştirilemez.
• Her işlem anlık takas edildiğinden gün sonunda toplu bir takas işlemi mümkün değildir. Takas sırasında her iki hesap eşzamanlı güncellenir.
• İşlem gerçekleştikten sonra ise aracı kurum tarafından bu bilgiyi kanıtlayan bildirim gelir. 
• İşlemin gerçekleşmesinin ardından hesaptaki teminat durumunda güncelleme yapılır.
• Hisse senedi alındıktan hemen sonra satış işlemi gerçekleştirilemez. Dolayısıyla bireylerin satış işlemi için minimum bir gün beklemesi gerekir.

Örneğin brüt takas kapsamında hisse başına 20 TL olan hisse senedinden 150 adet almak isteyen bir bireyin hesabında minimum 3.000 TL nakit olmalıdır. Satış işlemlerinde ise brüt takas kapsamında hesabında 150 adet hisse senedi bulunan bir birey, gün içerisinde maksimum 150 adet satış yapabilir..

Brüt Takas Neden Uygulanır​?

Brüt takas, piyasalarda manipülasyonu ve spekülatif hareketleri önlemek, aynı zamanda yatırımcıların bilinçli kararlar almasını sağlamak amacıyla uygulanır. Bu yöntem, yatırımcıların aynı gün içinde hisse alıp satmalarını kısıtlayarak aşırı fiyat dalgalanmalarını ve riskli işlemleri sınırlar. Brüt takas, piyasadaki istikrarı artırmayı ve yatırımcıların daha sağlıklı işlem yapmasını teşvik etmeyi hedefler. Ayrıca, piyasa güvenilirliğini ve şeffaflığını koruyarak, uzun vadeli yatırımcılar için daha dengeli bir işlem ortamı oluşturur. Bu uygulama, özellikle volatilitenin yüksek olduğu dönemlerde piyasa disiplinini sağlamak için etkili bir araçtır.

Brüt Takas Alınan Hisse Ne Zaman Satılır?

Brüt takas yöntemiyle alınan hisseler, aynı gün satılamaz ve en az bir gün boyunca hesapta bekletilmelidir. Örneğin, bir yatırımcı Salı günü brüt takas kapsamında 50 adet hisse almışsa, bu hisseleri en erken Çarşamba günü satabilir. Çarşamba günü ayrıca 50 adet hisse daha alırsa, toplamda hesabında 100 adet hisse bulunur. Ancak Çarşamba günü satabileceği maksimum hisse miktarı yalnızca Salı günü aldığı 50 hissedir. Çarşamba günü alınan hisseler ise en erken Perşembe günü satılabilir.

Brüt Takas Satışı Hesaba Ne Zaman Geçer?

Brüt takas tedbirli alınan ya da satılan bir hisse senedi, iki günlük koruma altına alınır. İşlem tarihinin T olarak bilindiği varsayılırsa kazancın hesaba aktarılması için bu tarihin ardından 2 gün geçmesi gerekir. Örneğin; 13 Ocak 2024 tarihinde satılan bir hisse senedi kazancının hesaba geçmemesi için 15 Ocak 2025 tarihini beklemek gerekir.