Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nedir? Nasıl Yapılır? Yöntemleri
Risk analizi ve değerlendirmesinin ne olduğu, nasıl yapıldığı ve yöntemlerinin hangileri olduğuna dair bilgiler bu kapsamlı rehberde!- Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nedir?
- Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
- Risk Analiz Raporu Nasıl Hazırlanır? Örnekleri Neler?
- Risk Analizi ve Değerlendirmesi Yöntemleri Nelerdir?
- Risk Analizi Yapma Zorunluluğu Var mı?
- Risk Analizi Kaç Yılda Bir Yapılır?
- Sektöre Göre Risk Analizlerinden Öne Çıkanlar Hangileri?
- Risk Analizini Kim Hazırlar?
Günümüz dünyasında pek çok iş, kendi içerisinde çeşitli riskleri de beraberinde getirir. Ancak bu risklerin daha önceden tespit edilmesi ve olası risklere karşı önlem alınması oldukça önemlidir. Tam da bu noktada risk analizi ve değerlendirmesi, iş yerlerinde güvenliğin sağlanması ve olası tehlikelerin önceden tespit edilerek önlem alınması açısından kritik öneme sahiptir.
Bu yazımızda risk analizi ve değerlendirmesinin ne olduğunu, nasıl yapıldığını ve bu analize ait raporun nasıl hazırlandığını kapsamlı bir şekilde inceleyeceğiz. Ayrıca risk analizi çeşitleri ve yöntemleri hakkında detaylı bilgiler sunacağız.
Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nedir?
Risk Analizi, bir işletmenin, projenin ya da sürecin güvenliğini tehdit edebilecek potansiyel tehlikelerin önceden belirlenmesi ve bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınması sürecidir. Bu süreç kapsamında riskin kaynağı tespit edilir, olası sonuçları değerlendirilir, riskin oluşma olasılığı ve şiddeti belirlenir. Ardından bu risklerin azaltılmasına ya da ortadan kaldırılmasına ilişkin çözümler bulunur.
Risk analizi sürecinde farklı yöntemler kullanılabilir ve hangi yöntemin tercih edileceği, alanında uzman kişiler tarafından işin niteliğine ve sektörüne göre belirlenir. Uygun yöntem seçildikten sonra analiz çalışmaları gerçekleştirilir, elde edilen veriler rapor haline getirilir ve sonuçlar değerlendirilerek uygulanacak önlemleri içeren bir eylem planı hazırlanır.
Risk değerlendirmesi ise daha kapsamlı bir süreçtir. Bu süreçte işyerinin tasarımı ve/veya kurulum aşamasından başlanarak mevcut ve ortaya çıkabilecek tehlikelerin belirlenir. Ardından riskler analiz edilir ve risk kontrol tedbirleri belirlenerek belgelerin hazırlığına ve işlemlerin güncellenmesine geçilir. Bu süreçte işyerindeki mevcut İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü, hijyen politikaları, İş Hijyeni ölçümleri ve özel durum gerektiren çalışanlar dikkate alınır.
Oran
%0 (Faizsiz)
İhtiyaç Kredisi
₺35.000
Taksitli Avans
₺25.000
Mobilden İlk Kez Akbanklı olanlara özel %0 faizli toplamda 60.000TL’ye varan nakit (%0 faizli 35.000TL’ye varan 6 ay vadeli kredi ve %0 faizli 25.000TL’ye varan 3 ay vadeli, Taksitli Avans) fırsatı!
Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
Risk analizi ve değerlendirmesi, bazı aşamaları kapsayan bir süreçtir. İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında belirlenen risk analizi aşamaları ise aşağıdaki gibidir:
- Aşama: Riski / Riskleri Tanımlamak: Risk analizi ve değerlendirmesi aşamasının en kritik noktası riski ya da riskleri tanımlamaktır. Bu süreçte öncelikle işletmede yaşanabilecek tehlikelerin analiz edilmesi gerekir. Yapılan tanımlamanın ardından tehlikeler belirlendiği için gerekli incelemelerin yapılması oldukça kolay bir hale gelir.
- Aşama: Risk / Riskleri Analiz Etmek: Risk ya da risklerin analiz edilmesi, bilgilerin bir arada toplanması için kritiktir. Analiz sırasında risklerin büyüklüğü sınıflandırılması, tehlikelerin anlaşılmasını kolaylaştırır. Ayrıca analiz süreci, risk ya da risklerin sınıflandırılmasına da yardımcı olur.
- Aşama: Risk / Riskleri Sınıflandırmak: Risk ya da riskleri sınıflandırmak, kontrol planına geçiş aşamasınını kolaylaştırmaya yardımcı olur. Öte yandan bazı riskler çok ciddi sonuçlar doğurabilirken bazı risklerin etki olasılığı oldukça düşüktür. Bu nedenle şiddeti analiz etmek ve şiddete göre sınıflandırma yapmak önemlidir. Ayrıca bu aşama, hangi riske öncelik verileceğinin tespit edilmesine de imkan tanır.
- Aşama: Kontrol Planı Hazırlamak: Ortaya çıkabilecek riskler belirlendikten sonra risklerin kontrol edilmesi ve buna uygun bir planın oluşturulması gerekir. Ancak bu hazırlık aşamasında herhangi bir nokta atlanmamalıdır. Öte yandan veriler analiz edilirken risklerin büyüklüğüne dikkat etmek önemlidir.
- Aşama: Yapılan Planı Denetlemek: Ortaya çıkabilecek risklere göre yapılan analizler sonucunda, planan aksiyonların denetlenmesi; sürecin sağlıklı bir şekilde işlemesi açısından önemlidir. Bu plan denetlendikten sonra eksikliklerin ve çeşitli durumların incelenmesi gerekir. Eğer herhangi bir sorun yoksa uygulama aşamasına geçiş yapılır.
- Aşama: Planı Uygulamak: Planın uygulanmasının ardından ilgili planı düzenli bir şekilde takip etmek, denetlemek ve aksama durumlarını kontrol etmek oldukça önemlidir. Herhangi bir aksama varsa, önleyici işlemler uygulanabilir. Gerekli durumlarda ise konu ile ilgili diğer bireylere eğitimler verilir.
Risk Analiz Raporu Nasıl Hazırlanır? Örnekleri Neler?
Risk analizi raporu hazırlarken bazı aşamalardan geçmek ve sistematik bir yalaşım izlenmek oldukça önemlidir. Hazırlık aşaması ise aşağıdaki gibidir;
| Aşamalar | İzlenecek Yol |
|---|---|
| Ön Hazırlık ve Bilgi Toplama | Faaliyet alanı hakkında ön hazırlık yapılır, bilgi toplanır ve gerekli kontroller tamamlanır. |
| Risk Değerlendirme Ekibi Oluşturma | Alanında uzman ekiplerden yardım alınır. (Ör: İş güvenli uzmanı ve iş yeri hekimi vb.) |
| Tehlikeleri Belirleme | Oluşabilecek tehlikeler belirlenir. Ancak bu süreçte her tehlike için farklı ölçümler yapılır. |
| Risk Analizi ve Derecelendirme Yapma | Tehlikelerin zararını ölçmek için analiz yapılır ve şiddetine ilişkin bilgi edinilir. Bu süreçte önceliğe göre puanlama yapmak önemlidir. |
| Kontrol Tedbirlerini Belirleme | Risklerin ortadan kaldırılması ya da minimuma indirilmesi için önlemler alınır. |
| Eylem Planı Oluşturma | Harekete geçmek için eylem planı yapılır. Bu planların kapsamlı olması gerekir. |
| Rapor Yazma | Tespitler, analiz sonuçları, fotoğraflar, ölçüm raporları ve eylem planı tek bir dokümanda toplanır. Giriş ve amaç, iş yeri bilgileri, yöntem, tehlike ve risk listesi, risk derecelendirme tablosu, gerekli önlemler, eylem planı, ölçüm raporu ve kroki gibi çeşitli ekler raporda belirtilir. |
| Onay ve Uygulama | Rapor, işveren veya yetkili kişi tarafından onaylanması, belirlenen önlemlerin uygulamaya geçirilmesi için önemlidir. Onay alındıktan sonra önlemler uygulanmaya başlanır. |
| Takip Etme ve Güncelleme Yapma | İşyerinde önemli değişiklikler olduğunda, yeni tehlikeler ortaya çıktığında veya belirli periyotlarda rapor yenilenir. |
Risk Analiz Raporu Örnekleri
- Örnek: Elektrik kabloları, yangın çıkışları, ergonomik riskler; ofis ortamında risk analizi raporu yapma nedenleri arasında yer alır.
- Örnek: Makine kazaları, kimyasal maddeler, gürültü gibi durumlar; fabrika ya da üretim tesislerinde risk analizi yapmak için gereken nedenler arasında yer alır.
Risk Analizi ve Değerlendirmesi Yöntemleri Nelerdir?
Risk analizi ve değerlendirmesi sürecinde bazı yöntemlerden yardım almak mümkündür. Bu yöntemler ise aşağıdaki gibidir;
| Risk Analizi ve Değerlendirmesi Yöntemleri | Kapsamı |
|---|---|
| X Tipi Matris Analizi | Deneyimli liderin koordinasyonu ile yürütülen bu yöntemin temeli disipline dayanır. Kazaların önlenmesi için gerekenler ise maliyetlerine göre değerlendirilir. |
| Fine-Kinney Analizi | Bir riskin ortaya çıkarabileceği zararlara göre risk düzeyinin ölçümlenmesi amacıyla kullanılabilir. Bu yöntem ile riskler oluşma ihtimaline göre değerlendirilir ve minimuma indirmek için çalışma yapılır. |
| Puanlama Analizi | Risklerin skorunu belirlemek için kullanılabilir. Risk ortaya çıktığında ise bu riskten etkilenen kişi sayısı ve zararın şiddetine ilişkin skor belirlenir. |
| L Tipi Matris Analizi | Acil önlem alınması gereken durumları tespit etmek için kullanılır. Bu süreçte riskin oluşma olasılığı belirlenir ve derecelendirme yapılır. |
| HAZOP (Tehlike ve İşletebilme Analizi) | Özellikle yüksek risk barındıran sektörlerde tercih edilir. Kılavuz kelimeler ve beyin fırtınası yöntemi kullanılarak sistemdeki olası tehlikeler tespit edilir, analiz edilir ve önleyici tedbirler planlanır. |
| Hata Ağacı Analizi (FTA) | Risklerin ortaya çıkmasına neden olabilecek tüm riskler, tümdengelim yaklaşımı ile bulunur. Tehlikenin yaşandığı durumlarda ise meydana gelebilecek durumlar ortaya çıkarılır. |
| Olay Ağacı Analizi (ETA) | Kaza öncesi ya da sonrası için bazı senaryolar değerlendirilir ve nicel olarak desteklenir. Ayrıca farklı olasılıklar görsel hale getirilir. |
| İş Güvenlik Analizi (JSA) | Belirli bir görev sırasında karşılaşılabilecek tehlikeleri tek tek belirler, risklerini derecelendirir ve uygun güvenlik önlemlerini tanımlar. İş kazalarının önlenmesinde etkili bir yöntemdir. |
| “Olursa Ne Olur” (What If…) Analizi | Olası tehlikeleri öğrenmek ve sonuçları hakkında bilgi edinmek için kullanılabilir. Gerekli durumlarda sorular sorulur ve hazırlık yapılır. |
| Ön Tehlike Analizi (PHA) | Risklere yönelik çözüm üretmek için tercih edilebilir. Ancak bu yöntem, tek başına yeterli olmadığından başlangıç verilerini elde etmek için kullanılabilir. |
| Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) | Potansiyel hatalar ve nedenleri tanımlanır. Önleyici faaliyetler ile hataların olasılığı azaltılır ya da ortadan kaldırmak için hedefler belirler. |
| Neden-Sonuç Analizi | Balık kılçığı diyagramı olarak da bilinen bu analiz yöntemi, sorunu ortaya çıkaran nedenleri görmeye yardımcı olur. Böylelikle eksikler hakkında bilgi edinmek ve bu eksikleri göz önünde bulundurarak hareket etmek oldukça mümkün hale gelir. |
Risk Analizi Yapma Zorunluluğu Var mı?
Evet, mevzuat gereği pek çok sektörde risk analizi yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Ancak bu zorunluluk sektöre, iş yerinin büyüklüğüne ve faaliyet türüne göre değişiklik gösterir. 6331 sayılı Yeni İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu'na göre 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren tüm işyerlerinde “Risk değerlendirme/Risk analizi” yaptırılması zorunlu kılınmıştır. Bu kapsamda işveren, çalışanların sağlığı ve güvenliği için riskleri belirlemek, önlem almak ve kayıt altına almak zorundadır. Risk analizi yapılmadan işyerinde güvenli bir ortam sağlamak yasal olarak mümkün değildir.
Risk analizi yaptırılmadığı takdirde işverenler, risk analizi yapmamak veya eksik yapmak durumunda idari para cezası ile karşılaşabilir. Ayrıca herhangi bir iş kazası veya meslek hastalığı durumunda, sorumluluk tamamen işverenin üzerine düşer.
| Tehlike Sınıfı | 10’dan Az Çalışan | 10 – 49 Arası Çalışan | 50 ve Üzeri Çalışan |
|---|---|---|---|
| Az Tehlikeli | Temel ceza aynen uygulanır | Temel ceza aynen uygulanır | Temel ceza %50 artırılır |
| Tehlikeli | Temel ceza %25 artırılır | Temel ceza %50 artırılır | Temel ceza %100 artırılır |
| Çok Tehlikeli | Temel ceza %50 artırılır | Temel ceza %100 artırılır | Temel ceza %200 artırılır |
Risk Analizi Kaç Yılda Bir Yapılır?
Risk analizi geçerlilik süresi, işyerinin tehlike sınıfına göre değişiklik gösterir.
- Çok tehlikeli işyerlerinde: en geç 2 yılda bir,
- Tehlikeli işyerlerinde: en geç 4 yılda bir,
- Az tehlikeli işyerlerinde: en geç 6 yılda bir yapılmalıdır.
Ancak, bu süre dolmamış olsa dahi işyerinin taşınması, teknoloji veya üretim yöntemlerindeki değişiklikler sonucunda da yenileme gerekebilir. Ayrıca yeni tehlikelerin ortaya çıkması, iş kazası ya da meslek hastalığı gibi durumların oluşmasıyla da risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilebilir. Yani temel kural tehlike sınıfına göre belirlenen aralıklardır, fakat değişiklik veya yeni risk durumlarında daha erken yapılması gerekir.
Sektöre Göre Risk Analizlerinden Öne Çıkanlar Hangileri?
Sektöre göre risk analizlerinden öne çıkanlar aşağıdaki gibidir;
| Risk Analizi Çeşitleri | Kullanım Alanları |
|---|---|
| FMEA Risk Analizi | Üretim Sektörü |
| Fine Kinney Risk Analizi | İnşaat Sektörü |
| Ofis Risk Analizi | Hizmet Sektörü |
| Yangın Risk Analizi | Bina ve İş Yerleri |
| Deprem Risk Analizi | Afet Yönetimi ve Risk Yönetimi |
| ISG Risk Analizi | Enerji Sektörü, Kimya Tesisleri, Büyük Fabrikalar ve Güvenlik Alanları |
| Apartman Risk Analizi | İş Yerleri, Toplu Yaşam Alanları, Binalar ve Apartmanlar |
| Okullar için Risk Analizi | Eğitim Sektörü |
| Restoranlarda Risk Analizi | Gıda Sektörü |
| Çevre Risk Analizi | Afet Yönetimi ve Risk Yönetimi |
İş yerlerinde çalışanların güvenliğini sağlamak için yapılan risk analizi, istihdam türü ne olursa olsun tüm sektörlerde önem taşır. Bu nedenle, istihdam kavramını ve tüm istihdam türlerini anlamak, doğru risk değerlendirmesi yapmak açısından kritik bir adımdır. İstihdam Ne Demek? Tüm İstihdam Türleri başlıklı yazımızı okuyarak detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Risk Analizini Kim Hazırlar?
Risk analizi, genellikle iş yerinde görevli iş sağlığı ve güvenliği uzmanları, mühendisler, yöneticiler ve işverenler yani alanında uzman olan kişiler tarafından hazırlanır. Buna göre risk analizi ekibinde yer alabilecek diğer kişiler ise aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- İşveren veya vekili,
- Çalışan temsilcileri,
- Destek elemanları,
- İş yerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde tehlike kaynakları ve riskler konusunda bilgi sahibi olan çalışanlar.
Ayrıca işletmenin büyüklüğüne ve faaliyet alanına göre dışarıdan danışmanlar da risk analizi sürecine dahil edilebilir.
