Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nedir? Nasıl Yapılır? Yöntemleri
Risk analizi ve değerlendirmesinin ne olduğu, nasıl yapıldığı ve yöntemlerinin hangileri olduğuna dair bilgiler bu kapsamlı rehberde!- Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nedir?
- Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
- Risk Analiz Raporu Nasıl Hazırlanır? Örnekleri Neler?
- Risk Analizi ve Değerlendirmesi Yöntemleri Nelerdir?
- Risk Analizi Yapma Zorunluluğu Var mı?
- Risk Analizi Kaç Yılda Bir Yapılır?
- Sektöre Göre Risk Analizlerinden Öne Çıkanlar Hangileri?
- Risk Analizini Kim Hazırlar?
Günümüz dünyasında pek çok iş, kendi içerisinde çeşitli riskleri de beraberinde getirir. Ancak bu risklerin daha önceden tespit edilmesi ve olası risklere karşı önlem alınması oldukça önemlidir. Tam da bu noktada risk analizi ve değerlendirmesi, iş yerlerinde güvenliğin sağlanması ve olası tehlikelerin önceden tespit edilerek önlem alınması açısından kritik öneme sahiptir.
Bu yazımızda risk analizi ve değerlendirmesinin ne olduğunu, nasıl yapıldığını ve bu analize ait raporun nasıl hazırlandığını kapsamlı bir şekilde inceleyeceğiz. Ayrıca risk analizi çeşitleri ve yöntemleri hakkında detaylı bilgiler sunacağız.
Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nedir?
Risk Analizi, bir işletmenin, projenin ya da sürecin güvenliğini tehdit edebilecek potansiyel tehlikelerin önceden belirlenmesi ve bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınması sürecidir. Bu süreç kapsamında riskin kaynağı tespit edilir, olası sonuçları değerlendirilir, riskin oluşma olasılığı ve şiddeti belirlenir. Ardından bu risklerin azaltılmasına ya da ortadan kaldırılmasına ilişkin çözümler bulunur.
Risk analizi sürecinde farklı yöntemler kullanılabilir ve hangi yöntemin tercih edileceği, alanında uzman kişiler tarafından işin niteliğine ve sektörüne göre belirlenir. Uygun yöntem seçildikten sonra analiz çalışmaları gerçekleştirilir, elde edilen veriler rapor haline getirilir ve sonuçlar değerlendirilerek uygulanacak önlemleri içeren bir eylem planı hazırlanır.
Risk değerlendirmesi ise daha kapsamlı bir süreçtir. Bu süreçte işyerinin tasarımı ve/veya kurulum aşamasından başlanarak mevcut ve ortaya çıkabilecek tehlikelerin belirlenir. Ardından riskler analiz edilir ve risk kontrol tedbirleri belirlenerek belgelerin hazırlığına ve işlemlerin güncellenmesine geçilir. Bu süreçte işyerindeki mevcut İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü, hijyen politikaları, İş Hijyeni ölçümleri ve özel durum gerektiren çalışanlar dikkate alınır.
Oran
%0 (Faizsiz)
Taksitli Avans
₺25.000
Vade
3 Ay
Yeni müşterilere özel %0 faizli 3 ay vadeli 25.000TL’ye varan taksitli avans fırsatı!
Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
Risk analizi ve değerlendirmesi, çeşitli aşamaları kapsayan detaylı bir süreçtir. Bu durumda bir işletme risk analizi yaparken, risklerin belirlenmesinden çalışanların bilgilendirilmesine kadar düzenli bir şekilde ilerlemelidir. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında belirlenen risk analizi aşamaları şu şekildedir;
- 1.Aşama: Riski ve Riskleri Tanımlamak: Bir işletmenin risk analizi ve değerlendirmesi yapabilmesi için öncelikle riski ya da riskleri tanımlaması gerekir. Bu süreçte ilk olarak işletme özelinde yaşanabilecek tehlikeler detaylı bir şekilde analiz edilmelidir. Tehlikenin tespit aşamasında ise çalışmanın ortamına, çalışanlara, işletmede yer alan ekipmanlara ve geçmiş verilere ait bilgilere bakmak önemlidir. Ayrıca farklı işyerlerinde ortaya çıkan tehlikeler de değerlendirme kapsamında yer alabilir. Böylelikle yaşanabilecek olası tehlikeler belirlenir ve liste halinde incelenebilir.
- 2.Aşama: Risklerin Analiz Edilmesi ve Sınıflandırılması: Risklerin tanımlanması ve listelenmesinin ardından toplanan bilgiler, analiz edilir. Analiz sırasında risklerin etki alanına ya da büyüklüğüne göre sınıflandırılması, olası risklerin anlaşılması açısından oldukça önemlidir. Bazı tehlikeler düşük düzeyde zarar verirken bazı tehlikeler ciddi sonuçlar doğurabilir. Ayrıca bu risklerin ortaya çıkma sıklığı ile şiddetini analiz etmek de analiz ve sınıflandırma aşamasında önem arz eder. Bu sayede hangi risklerin öncelikli olarak ele alınması gerektiği net bir şekilde tespit edilir.
- 3.Aşama: Risk Kontrol Planının Hazırlanması: Tehlikelerden dolayı ortaya çıkabilecek risklerin belirlenmesinin ardından risk kontrolünün yapılması oldukça önemlidir. Risk kontrol planının hazırlanması ve her bir risk kaynağının kontrol edilmesi, herhangi bir açık ya da düzenleme gerektiren durumun iyileştirilmesine imkan tanır. Ayrıca bu süreçte analiz verileri, risklerin etki alanına ya da büyüklüğüne göre sınıflandırılmalıdır.
- 4.Aşama: Planın Denetlenmesi ve İyileştirme Planının Yapılması: Bu süreçte kontrol aşamasının ardından riski ortadan kaldırmak ya da risk seviyesini minimuma indirmek için gerekli denetlemelerin yapılması gerekir. Ancak denetleme sırasında risk ve düzenleme unsurlarının değiştirilmesi gerekiyorsa, iyileştirme işlemi için farklı planlar yapılabilir. Böylelikle tehlikelerden dolayı oluşabilecek zararlar da en düşük seviyeye indirilebilir.
Risk Analiz Raporu Nasıl Hazırlanır? Örnekleri Neler?
Risk raporu hazırlanırken çeşitli aşamalardan geçilir ve sistematik bir yaklaşım izlemek önemlidir. Bu süreçte veri toplarken riskler detaylı bir şekilde değerlendirilir. İlk aşamada anket yaparak, görüşmeler düzenleyerek, geçmiş olaylar analiz edilerek ve sektördeki uzmanlar ile görüşerek veriler toplanır.
Risk analiz raporu hazırlama aşamaları ise şu şekildedir;
| Aşamalar | İzlenecek Yol |
|---|---|
| Ön Hazırlık ve Bilgi Toplama | İş yerinin faaliyet alanı, çalışan sayısı, kullanılan ekipmanlar ve çalışma koşulları hakkında bilgi toplanır. Ayrıca iş yeri kroki veya yerleşim planı, üretim süreçleri ve iş akışları incelenir. |
| Risk Değerlendirme Ekibi Oluşturma | İş güvenli uzmanı ve iş yeri hekimi gibi alanında yetkin kişilerden oluşan ekip kurulur. Bu süreçte kurulan ekibi daha da güçlendirmek için dışarıdan uzman desteği de alınabilir. |
| Tehlikeleri Belirleme | İş yerinde mevcut veya dış kaynaklı olan fiziksel, kimyasal, ergonomik ve biyolojik gibi tüm tehlikeler tespit edilir. Her tehlike için yapılabilecek ölçümler ve gözlemler farklıdır. Bu durumların tespit edilmesi için ise çalışanların geri bildirimlerinden destek alınır. |
| Risk Analizi ve Derecelendirme Yapma | Analiz yaparak belirlenen tehlikelerin işletmeye hangi sıklıkla ve hangi şiddette zarar verebileceğine dair özel bir değerlendirme yapılır. Ayrıca riskler puanlanır ve durumun önceliğine göre sıralama yapılır. |
| Kontrol Tedbirlerini Belirleme | Belirlenen riskleri ortadan kaldıracak veya en aza indirecek önlemler planlanır. Bu süreçte idari düzenlemeler ve koruyucu önlemler belirlenir. |
| Eylem Planı Oluşturma | Hangi önlemin kim tarafından, ne zaman uygulanacağı ve takibinin nasıl yapılacağı hazırlanan raporda belirtilir. Ayrıca zaman çizelgesi hazırlanarak; rapor daha da kapsamlı hale getirilir. |
| Rapor Yazma | Tespitler, analiz sonuçları, fotoğraflar, ölçüm raporları ve eylem planı tek bir dokümanda toplanır. Giriş ve amaç, iş yeri bilgileri, yöntem, tehlike ve risk listesi, risk derecelendirme tablosu, gerekli önlemler, eylem planı, ölçüm raporu ve kroki gibi çeşitli ekler raporda belirtilir. |
| Onay ve Uygulama | Rapor, işveren veya yetkili kişi tarafından onaylanması, belirlenen önlemlerin uygulamaya geçirilmesi için önemlidir. Onay alındıktan sonra önlemler uygulanmaya başlayabilir. |
| Takip Etme ve Güncelleme Yapma | İşyerinde önemli değişiklikler olduğunda, yeni tehlikeler ortaya çıktığında veya belirli periyotlarda rapor yenilenir. |
Risk Analiz Raporu Örnekleri
- Örnek 1: Ofis Ortamında Risk Analizi Raporu = Elektrik kabloları, yangın çıkışları, ergonomik riskler
- Örnek 2: Fabrika / Üretim Tesisi Risk Analizi = Makine kazaları, kimyasal maddeler, gürültü
- Örnek 3: Depo ve Lojistik Alanı Risk Analizi = Forklift kazaları, yük devrilmesi, düşme riski
- Örnek 4: Restoran / Mutfak Risk Analizi = Kayma, yanma, kesilme, gıda hijyeni riskleri
- Örnek 5: Sağlık Kuruluşu Risk Analizi = Biyolojik bulaş, kesici-delici yaralanmalar, hasta taşıma riskleri
Risk Analizi ve Değerlendirmesi Yöntemleri Nelerdir?
Risk analizi ve değerlendirmesi yöntemleri, farklı sektörlere ve farklı ihtiyaçlara yönelik olarak çeşitlilik gösterir. En yaygın olarak uygulanan başlıca risk analizi yöntemleri ise aşağıdaki gibidir;
| Risk Analizi ve Değerlendirmesi Yöntemleri | Kapsamı |
|---|---|
| Fine-Kinney Analizi | Tehlikelerin etkilerini ve olası hasar boyutlarını puanlayarak risk seviyesini belirler. Elde edilen sonuçlara göre hangi önlemlerin ne kadar acil uygulanması gerektiği netleşir ve riskler önceliklendirilir. |
| “Olursa Ne Olur” (What If…) Analizi | Özellikle saha ziyaretlerinde kullanılan, pratik ve hızlı bir değerlendirme tekniğidir. “Olursa ne olur?” sorusu üzerinden olası sonuçlar tartışılır ve basit önlemler belirlenir. |
| X Tipi Matris Analizi | Çok disiplinli bir ekip çalışması gerektiren bu yöntem, deneyimli bir liderin koordinasyonuyla yürütülür. Kazaların tekrarını önlemek amacıyla olayın gerçekleşme ihtimali, alınacak önlemler ve bu önlemlerin maliyetleri birlikte değerlendirilir. |
| Ön Tehlike Analizi (PHA) | Süreç başlamadan önce potansiyel tehlikeler kontrol listeleriyle belirlenir, derecelendirilir ve öncelik sırasına konur. İleri seviye analizler için temel veri sağlar. |
| HAZOP (Tehlike ve İşletebilme Analizi) | Özellikle yüksek risk barındıran sektörlerde tercih edilir. Kılavuz kelimeler ve beyin fırtınası yöntemi kullanılarak sistemdeki olası tehlikeler tespit edilir, analiz edilir ve önleyici tedbirler planlanır. |
| Olay Ağacı Analizi (ETA) | Kaza öncesi ve sonrası olası senaryoları değerlendiren, nicel verilerle desteklenen bir yöntemdir. Başlangıç olayından hareketle farklı olasılık zincirleri ve sonuçlar görselleştirilir. |
| İş Güvenlik Analizi (JSA) | Belirli bir görev sırasında karşılaşılabilecek tehlikeleri tek tek belirler, risklerini derecelendirir ve uygun güvenlik önlemlerini tanımlar. İş kazalarının önlenmesinde etkili bir yöntemdir. |
| Neden-Sonuç Analizi | Balık kılçığı diyagramı kullanılarak olayların kökenindeki nedenler ortaya çıkarılır. Farklı sektörlerde karmaşık sorunları görselleştirerek analiz etmeye yardımcı olur. |
| L Tipi Matris Analizi | Sebep-sonuç ilişkisine dayalı bu yöntem, tek başına çalışan analistlerin hızlı sonuç alması için uygundur. Özellikle acil aksiyon gereken durumlarda pratik bir çözüm sunar. |
| Hata Ağacı Analizi (FTA) | Bir hatanın kök nedenlerini ortaya çıkarmayı hedefler. Hata, insan kaynaklı mı yoksa çevresel ya da teknik sebeplerden mi kaynaklanıyor sorusuna yanıt verir ve çözüm için gerekli adımlar belirlenir. |
| Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) | Bir sistemin veya bileşenlerinin olası arızalarını, bu arızaların etkilerini ve öncelik derecelerini inceler. Sistem, tasarım, proses ve hizmet gibi farklı alanlara uyarlanabilir. |
Risk Analizi Yapma Zorunluluğu Var mı?
Evet, mevzuat gereği pek çok sektörde risk analizi yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Ancak bu zorunluluk sektöre, iş yerinin büyüklüğüne ve faaliyet türüne göre değişiklik gösterir. 6331 sayılı Yeni İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu'na göre 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren tüm işyerlerinde “Risk değerlendirme/Risk analizi” yaptırılması zorunlu kılınmıştır. Bu kapsamda işveren, çalışanların sağlığı ve güvenliği için riskleri belirlemek, önlem almak ve kayıt altına almak zorundadır. Risk analizi yapılmadan işyerinde güvenli bir ortam sağlamak yasal olarak mümkün değildir.
Risk analizi yaptırılmadığı takdirde işverenler, risk analizi yapmamak veya eksik yapmak durumunda idari para cezası ile karşılaşabilir. Ayrıca herhangi bir iş kazası veya meslek hastalığı durumunda, sorumluluk tamamen işverenin üzerine düşer.
Risk Analizi Kaç Yılda Bir Yapılır?
Risk analizi geçerlilik süresi, işyerinin tehlike sınıfına göre değişiklik gösterir.
- Çok tehlikeli işyerlerinde: en geç 2 yılda bir,
- Tehlikeli işyerlerinde: en geç 4 yılda bir,
- Az tehlikeli işyerlerinde: en geç 6 yılda bir yapılmalıdır.
Ancak, bu süre dolmamış olsa dahi işyerinin taşınması, teknoloji veya üretim yöntemlerindeki değişiklikler sonucunda da yenileme gerekebilir. Ayrıca yeni tehlikelerin ortaya çıkması, iş kazası ya da meslek hastalığı gibi durumların oluşmasıyla da risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilebilir. Yani temel kural tehlike sınıfına göre belirlenen aralıklardır, fakat değişiklik veya yeni risk durumlarında daha erken yapılması gerekir.
Sektöre Göre Risk Analizlerinden Öne Çıkanlar Hangileri?
Risk analizi türleri, faaliyet özellikleri ve faaliyet alanına göre farklılık gösterir. Sektöre göre risk analizlerinden öne çıkanlar aşağıdaki gibidir;
| Risk Analizi Çeşitleri | Kullanım Alanları |
|---|---|
| FMEA Risk Analizi | Üretim Sektörü |
| Fine Kinney Risk Analizi | İnşaat Sektörü |
| Ofis Risk Analizi | Hizmet Sektörü |
| Yangın Risk Analizi | Bina ve İş Yerleri |
| Deprem Risk Analizi | Afet Yönetimi ve Risk Yönetimi |
| ISG Risk Analizi | Enerji Sektörü, Kimya Tesisleri, Büyük Fabrikalar ve Güvenlik Alanları |
| Apartman Risk Analizi | İş Yerleri, Toplu Yaşam Alanları, Binalar ve Apartmanlar |
| Okullar için Risk Analizi | Eğitim Sektörü |
| Restoranlarda Risk Analizi | Gıda Sektörü |
| Çevre Risk Analizi | Afet Yönetimi ve Risk Yönetimi |
İş yerlerinde çalışanların güvenliğini sağlamak için yapılan risk analizi, istihdam türü ne olursa olsun tüm sektörlerde önem taşır. Bu nedenle, istihdam kavramını ve tüm istihdam türlerini anlamak, doğru risk değerlendirmesi yapmak açısından kritik bir adımdır. İstihdam Ne Demek? Tüm İstihdam Türleri başlıklı yazımızı okuyarak detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Risk Analizini Kim Hazırlar?
Risk analizi, genellikle iş yerinde görevli iş sağlığı ve güvenliği uzmanları, mühendisler, yöneticiler ve işverenler yani alanında uzman olan kişiler tarafından hazırlanır. Buna göre risk analizi ekibinde yer alabilecek diğer kişiler ise aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- İşveren veya vekili,
- Çalışan temsilcileri,
- Destek elemanları,
- İş yerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde tehlike kaynakları ve riskler konusunda bilgi sahibi olan çalışanlar.
Ayrıca işletmenin büyüklüğüne ve faaliyet alanına göre dışarıdan danışmanlar da risk analizi sürecine dahil edilebilir.
