Bir mal ya da hizmet alımı sonrası taraflar arasında sözleşme imzalanır. Bu sözleşmede yer alan tüm maddeler, her iki tarafın uymasını gerektiren şartları içerir. Ancak bazı durumlarda hem alacaklı hem de borçlu taraf, yükümlülüğünü yerine getirmeyebilir. Bu durumda yükümlülüğünü getirmeyen tarafa, yasalara uygun şekilde belirli yaptırımlar uygulanır. Finans piyasasının temel kavramlarından biri olan temerrüt, en basit haliyle ödemede aksatma anlamına gelir. Genellikle ticari ilişkilerde, kira sözleşmelerinde ve kredi sözleşmelerinde borç yükümlülüğünü yerine getirmeyen taraf; temerrüt ile karşı karşıya kalır.
Bu yazımızda temerrüdün ne olduğuna, temerrüt faizine ve bu faizin nasıl hesaplandığına değineceğiz. Ayrıca 2025 yılında geçerli temerrüt faiz oranı ile ilgili bilgi verdikten sonra bu faizin hangi durumlarda uygulandığı hakkında da kapsamlı yanıtlar sunacağız.
Temerrüt, bir kişi ya da kurumun borcunu hukuka aykırı olacak şekilde yerine getirmemesi durumudur. Bu durum, alacaklı ya da borçlu olan taraflardan birinin sorumluluğunu yerine getirmemesi halinde ortaya çıkar. Bir mal ya da hizmet alımı sırasında belirlenen sözleşme şartları, işin yapılma süresi ve ödeme miktarı gibi durumlar; temerrüt kavramını beraberinde getirir.
Temerrüt borcu, alacaklı ve borçlu için farklı şekillerde gerçekleşir. Alacaklı temerrüdü, borçlu tarafın borcunu ifa etmek istediği halde alacaklının bu ifa teklifini kabul etmemesinden doğar. Yani borçlu olan taraf, alacaklıya borcunu ödemeye hazır olduğunu belirtmesinin ardından alacaklı, borçlunun bu teklifini usulüne ve zamanına uygun şekilde kabul etmezse alacaklı temerrüdü oluşur. Bu durumda borçlu, yasal işlem başlatma hakkına sahiptir. Borçlu temerrüdü ise borçlu tarafın yerine getirme yükümlü olduğu edimi zamanında ve usule uygun şekilde gerçekleştirmediği durumda meydana gelir. Bu durumda borçlu taraf, borcunu zamanında ödeyemediği için temerrüde düşmüş olur ve yasal olarak belirlenen faiz oranını ödemesi gerekir. Bu durumda alacaklı taraf borcunu alamadığı takdirde borçlu için yasal işlem başlatabilir.
Temerrüt faizi, temerrüde düşen borcun sonunda anaparaya eklenen gecikme faizidir. Bu faiz oranının, mal veya hizmetin alımı sonucunda herhangi bir zarar durumu ya da borçlu kusuru aranmaksızın para alacağının doğması ile ödenmesi gerekir. Dolayısıyla borçlu, ödemesi gereken borç miktarını ödemezse alacaklı taraf temerrüt faizi talebinde bulunabilir. Ancak temerrüt faizinin alınması için para borcunun oluşmasının ardından borcun temerrüde düşmüş olması gerekir.
Eğer sözleşmede bir oran belirtilmişse, bu oran esas alınır; ancak belirtilmemişse, kanuni düzenlemeler devreye girer. Türkiye'de, kanuni faiz oranı olarak bilinen reeskont ve avans faiz oranları, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından belirlenir ve ticari işlemlerde alacaklının lehine olacak şekilde uygulanır. Bu durumda, sözleşmede temerrüt faiz oranı belirtilmemişse, TCMB'nin belirlediği reeskont ve avans faiz oranları dikkate alınır; ancak sözleşmede tarafların üzerinde anlaştığı normal faiz oranı (akdi faiz oranı), bu oranlardan yüksekse, temerrüt faizi hiçbir şekilde akdi faiz oranından düşük olamaz.
Net Bakiye
₺103.550,69
Oran i
%45,00
Net Kazanç
₺3.550,69
Temerrüt faizi, Türkiye’de yasal düzenlemeler uyarınca borçlu ve alacaklı arasında yapılan anlaşmaya göre değişiklik gösterebilir. Taraflar arasında sözleşme yapılmışsa, temerrüt faizi bu sözleşmede geçen oran üzerinden hesaplanır. Ancak taraflar arasında herhangi bir oran belirlenmediyse TCMB tarafından belirlenen yasal temerrüt faiz oranı uygulanır. Temerrüt faizi; anapara tutarı, gün sayısı ve temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanır.
Temerrüt faizi hesaplama yöntemi için belirlenen formül ise şu şekildedir;
Örneğin, 75.000 TL tutarındaki bir borcu olan bir bireyin, borcun son ödeme tarihini 30 gün geciktirdiğini varsayalım. Bu borca uygulanan yıllık temerrüt faiz oranı %53,25 olarak belirlenmişse, bireyin gecikmeden ötürü ödemesi gereken temerrüt faizi, şu formül yardımıyla hesaplanabilir:
Türk Ticaret Kanununun 1530. maddesinin 7. fıkrası uyarınca mal ve hizmet tedarikinde geç ödemeler için uygulanacak temerrüt faiz oranı 01.01.2025 tarihinde güncellenmiş olup, %53,25 olarak belirlenmiştir. Bu durumda alacağın tahsilinde masrafların giderilmesi için talep edilebilecek asgari tutar ise 1.475,00 TL şeklinde güncellenmiştir.
Temerrüt faizinin uygulandığı durumlar aşağıdaki gibidir;
Temerrüt faizi, çeşitli kanallar aracılığıyla ödenebilir. Bu noktada kullanılan kanallar, yasal süreç ile doğrudan ilişkilidir. Aşağıdaki yöntemler aracılığıyla temerrüt faizi ödemek mümkündür;
Ticari temerrüt faizi hesaplama işlemi; borç miktarı, faiz oranı ve geçen gün sayısı üzerinden gerçekleştirilir. Bazı durumlarda temerrüt faizinin türü ve sözleşmede yer alan şartlar doğrultusunda ticari temerrüt faiz oranı değişiklik gösterebilir. Bu faiz oranı; ödeme süresinin geçmesi, kredi ödemesinin yapılmaması, sözleşmede belirtilen şartlara uyulmadan genel ihlal halinde bulunulması ve ticari yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde uygulanır.
TCMB tarafından Resmi Gazete’de yayımlanan "Mal ve Hizmet Tedarikinde Geç Ödemelerde Uygulanacak Temerrüt Faiz Oranı ve Alacağın Tahsili Masrafları İçin Talep Edilebilecek Asgari Giderim Tutarı Hakkında Tebliğ" kapsamında ticari temerrüt faiz oranları %53,25 olarak belirlenmiştir.
Temerrüt dahil değildir ifadesi, borçlunun ödemesi gereken borç miktarını ödememesi halinde temerrüt faizi uygulanmayacağı ya da hesaplanmayacağı anlamına gelir. Bu durum, sürecin borçlu lehine işleyip ek bir faiz ödeme yükümlülüğünü ortadan kaldırır.
Temerrüt ihtarı, vadesi geçen bir borcun ödenmesi için borçlu tarafa verilen resmi bir uyarıdır. Bu ihtar, alacaklı tarafın borçlu olan kuruma ya da kişiye yapılır ve borcun belirli bir süre içerisinde ödenmesi gerektiğini kapsar. Borçluyu temerrüde düşürmek için herhangi bir şekil bulunmaz. Ancak tacirler arasında temerrüt ihtarı yapılırsa noter, iadeli taahhütlü mektup, elektronik posta sistemi ve telgraf kanalları kullanılır. Temerrüt ihtarı borçluya ulaştığı günden itibaren hüküm doğurur ve temerrüde düşen borçlunun, gecikme süresi boyunca temerrüt faizi ödemesi gerekir.
Temerrüt nedeniyle tahliye durumunun oluşması için bazı şartların sağlanması gerekir. Bu şartlar şu şekildedir;
Temerrüt nedeniyle tahliye davası açılması için mülk sahibinin gerekli belgeleri hazırlayarak İcra Mahkemesi’ne başvuru yapması gerekir. Bu süreç içerisinde kiracının ödeme yapmadığını belgeleyen ihtarnamenin, kiracı ile mülk sahibi arasında oluşturulan sözleşmenin ve ödeme yapılmadığını belgeleyen dekontların ilgili kuruma sunulması gerekir.
Temerrüt nedeniyle İcra Mahkemesi’ne tahliye davası açmak için belirlenen süre, borçlunun borcunu ödemesi için belirlenen süresinin sona ermesinin ardından 6 aydır. Dolayısıyla alacaklı tarafın borçluya tanıdığı 30 ya da 60 günlük ödeme süresinin bitmesinin ardından 6 ay içerisinde bu davayı açması gerekir.
Temerrüt faizi ve gecikme faizi benzer kavramlar olsa da aynı değildir. Her iki kavramın farkları aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Farklar | Temerrüt Faizi | Gecikme Faizi |
---|---|---|
Ödeme Süresi | Ödeme süresi aşıldığında ve temerrüde düşme durumunda uygulanır. | Ödeme süresi geçen her durumda uygulanır. |
Faiz Oranı | Faiz oranı daha yüksek. | Faiz oranı daha düşük. |
Hukuki Dayanak | Ticari ilişkilerde, kira sözleşmelerinde ve kredi sözleşmelerinde uygulanır. | Ticari ve bireysel borç ilişkilerinde uygulanır. |
Yasal Dayanak | Türk Ticaret Kanunu’na dayanır. | Borçlar Kanunu’na dayanır. |
Borsada temerrüt, yatırımcıların ya da aracı olarak nitelendirilen kurumun yasalara aykırı olarak borç yükümlülüğünü yerine getirmemesi ya da Takasbank’a yatırılması gereken tutarı belirlenen süre içinde yatırmamasıdır. Dolayısıyla yatırımcılar, borsada temerrüt alışı sonrasında menkul kıymetin bedelini vadesinde ödenmezse; aracı kurum ise satılan menkul kıymeti vadesinde teslim edilmezse temerrüt durumu oluşur.