Faiz Tahakkuku ve Kesintisi Nedir? Nasıl Hesaplanır?

İşletmelerin finansal yönetim süreçlerinde kaynakların etkin ve verimli kullanımı hayati öneme sahiptir. Bu süreçte göz ardı edilmemesi gereken unsurlardan biri de faiz tahakkukudur. Faiz tahakkuku, finansal tabloların gerçeğe uygun şekilde düzenlenmesini sağlamakla kalmaz; aynı zamanda işletmenin stratejik karar alma süreçlerinde güvenilir bir veri zemini oluşturur. Bu unsur, borçların doğru şekilde izlenmesi, yatırım kararlarının isabetli biçimde yönlendirilmesi ve nakit akışının sağlıklı bir biçimde yönetilmesi açısından da kritik bir rol üstlenir.

Bu yazımızda faiz tahakkukunun ve ek hesap faiz tahakkukunun ne olduğunu kapsamlı bir şekilde ele alacağız. Ayrıca faiz tahakkuku kesintisi hakkında bilgi verdikten sonra bu  tahakkukun neden kesildiğini ve kesildikten sonra geri alınıp alınamadığını inceleyeceğiz. Son olarak faiz tahakkukunun nasıl hesaplandığını ve muhasebe kayıtlarının nasıl gerçekleştirildiğini detaylı bir şekilde aktaracağız. 

Faiz Tahakkuku Nedir?

Faiz tahakkuku, işletmelerin hem borç hem de alacak kalemlerine ilişkin faiz tutarlarının, ilgili döneme ait olmasına rağmen henüz fiilen ödenmemiş ya da tahsil edilmemiş olsa dahi muhasebe kayıtlarına alınması işlemidir. Bu uygulama, tahakkuk esaslı muhasebe sisteminin temel bir unsurudur. Bu sistemde, ekonomik faydanın gerçekleştiği dönem esas alınır; dolayısıyla nakit akışının gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaksızın gelir ve giderler kayda geçirilir.

Faiz tahakkuku, esasen bir borcun ya da alacağın zaman içerisinde uğradığı faiz değişiminin, işlem tarihinden ödeme tarihine kadar geçen sürede birikmesiyle oluşur. Örneğin bir işletme bankadan kredi kullandığında, banka günlük olarak faiz tahakkuk ettirir. Ancak bu faizler genellikle aylık veya dönemsel olarak tahsil edilir. İşletme açısından bu tutarlar, fiilen ödenmemiş olsa da muhasebe kayıtlarında faiz gideri olarak yer alır.

Aynı prensip, işletmenin elde ettiği faiz gelirleri için de geçerlidir. Faiz tahakkuku, bankalarda mevduat hesaplarına belirli dönemlerde tahakkuk ettirilen ancak henüz ödenmemiş faiz gelirleri için de uygulanır. Bu durumda faiz geliri alacak kaydıyla muhasebeleştirilir; ilgili dönemin finansal tablolarında gelir olarak yer alır, ödeme ise ilerleyen bir tarihte gerçekleşir.

Tahakkuk eden faiz tutarı, işlemin niteliğine göre muhasebe sistemine gider olarak borç (örneğin kredi faiz tahakkuku) veya gelir olarak alacak (örneğin mevduat faiz tahakkuku) şeklinde kaydedilir. Bu yöntem, işletmenin finansal tablolarında borçlarını ve alacaklarını doğru şekilde yansıtmasını sağlar; böylece likidite planlaması, nakit akışı yönetimi ve finansal karar alma süreçlerinde daha sağlıklı analizler yapılmasına imkân tanır.

Faiz tahakkuku, iki temel kategori altında incelenir:

1. Kredi faiz tahakkuku, bankaların ya da finansal kuruluşların müşterilerine kullandırdığı krediler üzerinden hesapladığı, ancak henüz tahsil etmediği faiz tutarını ifade eder. Bu tutar, ilgili dönemin gelirleri arasında gösterilir; fakat nakit girişi henüz gerçekleşmemiştir.
2. Mevduat faiz tahakkuku ise bankaların, müşterilerinin mevduatlarına ilişkin belirli dönemlerde hesapladığı ancak henüz ödemediği faizleri kapsar. Bu faizler banka açısından bir yükümlülük niteliği taşır ve gider olarak kaydedilir; ödeme ise vadede gerçekleştirilir.

Ek Hesap Faiz Tahakkuku Nedir?

Ek hesap faiz tahakkuku, bankaların müşterilerine sunduğu ek limit veya avans hesaplar üzerinden kullanılan tutara karşılık biriken faiz miktarının hesaplanmasıdır. Bu faiz, müşterinin kullandığı ek hesap bakiyesi üzerinden günlük olarak işler ve genellikle aylık dönem sonunda tahakkuk ettirilir.

Ek hesap, hesabınızda yeterli bakiye olmasa bile belirli bir limite kadar harcama yapmanıza olanak tanır. Bankalar, bu ek kullanım için belirli bir faiz oranı uygular. Bu süreçte kullanılan tutar üzerinden biriken ancak henüz ödenmemiş faiz, faiz tahakkuku olarak muhasebe kayıtlarına alınır. Bu tür faiz tahakkuku, müşterinin ek hesabı aktif kullandığı süre boyunca oluşur ve vade sonunda ödemesi gereken toplam borca eklenir. Faiz oranları ve hesaplama şekli bankadan bankaya değişmekle birlikte, faiz çoğu zaman günlük olarak işletilip aylık olarak tahsil edilir. Örneğin QNB, ek hesap faiz tahakkuku için farklı süreler belirler. Bu durumda maaşını banka aracılığıyla alan müşteriler için faiz tahakkuku, her ay maaşın hesaba yatırıldığı tarihte gerçekleşir. Ancak müşteri maaşını banka aracılığıyla almıyorsa, ek hesabı açtırırken belirlenen tarihte aylık faiz tahakkuk eder. 

Faiz Tahakkuku Kesintisi Nedir?

Faiz tahakkuku kesintisi, elde edilen faiz gelirleri üzerinden, yasal mevzuat çerçevesinde uygulanan vergi kesintisini ifade eder. Bu tür kesintiler, genellikle gelir vergisi stopajı şeklinde gerçekleştirilir ve tahakkuk eden faiz tutarı üzerinden belirlenen oranda hesaplanır.

Söz konusu kesinti, faiz gelirinin fiilen tahsil edilip edilmediğine bakılmaksızın, faizin muhasebeleştirildiği (tahakkuk ettiği) dönemde ya da fiili ödeme sırasında devreye girer. Vergi Usul Kanunu ve Gelir Vergisi Kanunu gibi ilgili düzenlemeler, bu kesintinin nasıl ve hangi oranlarda yapılacağına dair çerçeveyi belirlemektedir. Türkiye’de mevduat faizlerinden, tahvil/bono faizlerinden ya da repo gelirlerinden elde edilen kazançlara belli oranlarda stopaj uygulanır.

Faiz tahakkuku kesintisi, genellikle şu durumlarda ortaya çıkar:

• Bankaların, müşterilerin mevduatlarına tahakkuk ettirdiği faiz gelirlerinden yapılan stopaj kesintileri
• Tahvillerden, finansal varlıklardan ya da diğer borçlanma araçlarından elde edilen faizlerin vergilendirilmesi
• İşletmelerin, tahakkuk esaslı muhasebeyle kaydettiği faiz gelirlerinden doğan vergi yükümlülüklerinin yerine getirilmesi

Bu kesintiler, vergi sorumluluğunun yerine getirilmesi, gelirin beyan edilmeden önce vergilendirilmesi ve devletin vergi tahsilatının güvence altına alınması gibi amaçlarla yapılmaktadır.

Kredi Faiz Hesaplama Nasıl Yapılır, Formülü Nedir? başlıklı yazımızı okuyarak kredi faiz hesaplamasının nasıl yapıldığı hakkında da bilgi sahibi olabilirsiniz. Bu yazıda yer alan bilgiler sayesinde faiz hesaplama formülünün ne olduğunu öğrenebilirsiniz.

Faiz Tahakkuku Neden Kesilir?

Faiz tahakkuku, faiz gelirlerinin ya da giderlerinin, ilgili oldukları dönemde muhasebe kayıtlarına yansıtılmasını sağlamak amacıyla yapılan bir işlemdir. Bu uygulama, tahakkuk esaslı muhasebe sisteminin bir parçasıdır ve finansal tabloların gerçeği yansıtması için zorunludur. Bankalar ve finansal kurumlar açısından faiz tahakkuku, hem kredi faiz gelirlerinin hem de mevduat faiz giderlerinin, tahsil veya ödeme tarihinden bağımsız olarak doğru dönemde muhasebeleştirilmesini sağlar. Böylece gelir ve giderlerin, gerçekleştiği dönemle uyumlu bir şekilde finansal tablolara yansıması mümkün olur.

Ayrıca, faiz tahakkuku sadece rutin işlemlerde değil, gecikmeli ödemeler durumunda da devreye girer. Örneğin bir borçlu, ödeme yükümlülüğünü vadesinde yerine getirmezse, borç bakiyesi üzerinden gecikme faizi işlemeye başlar. Bu faiz, belirli aralıklarla hesaplanır ve tahakkuk ettirilerek muhasebeleştirilir. Böylece, alacaklının zamanında tahsil edemediği tutar için oluşan gelir kaybı, faiz yoluyla telafi edilir.

Faiz Tahakkuku Geri Alınır mı?

Faiz tahakkuku, sözleşmeye dayalı bir yükümlülük olduğundan geri alınması mümkün değildir. Ancak, bazı istisnai durumlar söz konusu olduğunda faiz tahakkuku geri alınabilir ya da iptal edilebilir.

Bu durumlar aşağıdaki gibidir;

1. Durum Hatalı Hesaplama İşlemi: Faiz tahakkuku hesaplaması sırasında yapılan yanlışlar, faiz tahakkukunun geri alınmasını mümkün kılabilir. Örneğin çekilen bir krediye yanlış faiz oranı uygulandıysa bu durum düzeltilebilir. Düzeltme işlemi muhasebe kayıtlarından gerçekleştirilebilir.
2. Durum Sözleşmeye Aykırı İşlemler: Faiz tahakkukunun taraflar arasında yapılan sözleşmeye aykırı olarak uygulanması, borçlu tarafın faiz tahakkukunu iptal etmesine yol açabilir. Borçlu, hukuki yollara başvurarak faiz tahakkukunu iptal etmek için gerekli adımları atabilir. Ancak son karar, sözleşme hükümleri ve tarafların beyanı doğrultusunda şekillenir.

Faiz Tahakkuku Nasıl Hesaplanır?

Faiz tahakkuku hesaplamasında anapara miktarına, faiz oranına ve tahakkuk süresine dikkat edilmesi gerekir. Genel olarak hesaplama sırasında Anapara x Faiz Oranı x (Geçen Gün Sayısı / 365) formülü kullanılsa da farklı formüller de kullanılabilir. Bu formüller aşağıdaki gibi sıralanabilir; 

1. Durum Basit Faiz Üzerinden Faiz Tahakkuku Hesaplama: Basit faiz üzerinden hesaplama, genel olarak yatırımlarda ya da kısa vadeli borçlanma tercih edilir. Bu işlem yalnızca anapara miktarı üzerinden gerçekleştirilir ve küçük ölçekli işletmeler, basit faiz üzerinden tahakkuk eden miktarı bulabilir. Formül ise aşağıdaki gibidir; Faiz = Anapara × Faiz Oranı × Süre
2. Durum: Bileşik Faiz Üzerinden Faiz Tahakkuku Hesaplama: Bileşik faiz üzerinden hesaplama sırasında anapara ve birikmiş faiz üzerinden işlem gerçekleştirilir. Bu yöntemde her dönemde biriken faiz miktarı, bir sonraki dönemin anapara ve faiz hesaplamasına eklenir. Genel olarak yatırım ve uzun vadeli borçlanmalarda bu yöntem tercih edilir. Formül ise aşağıdaki gibidir; Faiz = Anapara x ( 1 + Faiz Oranı ) ^ Süre
3. Durum: Dönemsel Faiz Tahakkuku Hesaplama: Dönemsel hesaplamalar, faiz tahakkuku üzerinde büyük bir öneme sahiptir. Örnek vermek gerekirse bir ticari işletme, yıl sonunda hesaplanan faiz tutarını aylık dönemler halinde tahakkuk ettirebilir.  Böylelikle yıl boyunca düzenli bir nakit akışı elde edilebilir. 

Faiz Tahakkuku Muhasebe Kaydı Nasıl Yapılır?

Faiz tahakkuku muhasebe kaydı, gelir ve giderler, gerçekleştiği anda muhasebeleştirilir. Dolayısıyla bu kayıt sırasında nakit girişi beklenmeden işlem gerçekleştirilir. Faiz tahakkuku muhasebe kaydı, işletmelerin belirli dönemlerde yaptığı ancak henüz tahsil etmediği faiz gelirlerinin hesaplanması ya da faiz giderlerinin muhasebeleştirilmesi adına yapılır. 

Örnek:

Alacaklı Durumda Faiz Geliri Tahakkuku Muhasebe Kaydı 

Bu tablo, bir işletmenin alacaklı durumda olmasını ve dönem sonunda tahsil etmediği faiz gelirinin oluşmasını ifade eder. Tahakkuk ettirilen faiz geliri, dönem sonuna gelir olarak yazılmıştır ve tahsilatı daha sonra gerçekleştirilecektir. 

Faiz Ne Zaman Tahakkuk Eder?

Muhasebe uygulamalarında faiz tahakkuku, genellikle günlük, aylık, üç aylık ya da yıllık dönemler üzerinden gerçekleştirilir. Dönem sonunda, henüz tahsil edilmemiş (gelir) ya da ödenmemiş (gider) olsa dahi ilgili faiz tutarı hesaplanır ve muhasebe sistemine kaydedilir. Bu sayede, işletmenin finansal tabloları ekonomik gerçekliği yansıtacak şekilde düzenlenmiş olur. Örneğin, bir işletmenin yıl sonunda henüz tahsil etmediği mevduat faizleri, faiz geliri olarak tahakkuk ettirilir. Benzer şekilde, yıl sonuna kadar işleyen ancak henüz ödenmemiş kredi faizleri ise faiz gideri olarak muhasebeleştirilir.

Faiz Tahakkuku Hangi Hesapta İzlenir?

Faiz tahakkuku 642 Faiz Gelirleri Hesabı üzerinde izlenir. Bu hesap, her türlü kısa ve uzun vadeli mali yatırımlardan sağlanan faiz gelirlerinin izlenmesinde tercih edilir. Bu hesap üzerinde faiz gelirleri ortaya çıktığında tahakkuk ettirilir ve bu hesabın alacağına kaydedilir. Dönem sonunda ise 690 Dönem Kar veya Zararı Hesabına aktarılır ve kapanış işlemi gerçekleştirilir.