Swap ve Swap Anlaşması Nedir? Nasıl Hesaplanır? Örnekleri

Son zamanlarda swap işlemleri ve anlaşmaları, finansal piyasaları yakından takip eden kişiler tarafından daha yakından incelenmeye başlanmıştır. Bu yazımızda swapın ve swap sözleşmesinin ne olduğunu, swap işleminin türlerini, swapın hangi piyasalarda kullanıldığını ele alacağız. Ayrıca swap işleminin avantaj ve dezavantajlarını detaylı bir tablo halinde sunacağız. Son olarak swap oranı ve swap faizi gibi konulara değinerek Türkiye’deki swap anlaşmalarının nasıl yürütüldüğünü inceleyeceğiz. 

Swap Nedir?

Swap işlemi finans piyasalarında yer alan iki tarafın, farklı türdeki para birimlerini, faiz ödemelerini ve nakit akışlarını belirli bir süre boyunca karşılıklı olarak değiş tokuş yaptığı takas sistemidir.  Swap işlemleri genellikle faiz oranı, döviz kuru veya piyasa fiyatlarındaki dalgalanmalar sebebiyle oluşabilecek riskleri en aza indirerek daha uygun maliyetle finansman edinmek amacıyla kullanılır. 

Swap Anlaşması Nedir?

Swap anlaşması, iki taraf arasında gelecekte yapılacak faiz, para birimi veya başka bir finansal değere ilişkin ödemelerin karşılıklı olarak değiştirileceğinin kabul edildiği bir sözleşme türüdür. Swap anlaşması sayesinde farklı para birimlerindeki ödemeler değiş tokuş yapılabildiği gibi faiz ödemeleri de değiştirilebilir. 

Örnek vermek gerekirse; taraflardan biri sabit faiz ödemesi yaparken diğer taraf değişken faiz ödemesi yapabilir. Ya da taraflar, TL ve döviz gibi farklı para birimlerindeki borç veya ödemeleri birbirleriyle değiştirebilir. Bu sayede taraflardan biri TL, diğeri döviz kullanarak ödeme yapma fırsatı elde etmiş olur.

Swap Nasıl Hesaplanır?

Swap hesaplama işlemi, bir pozisyonun geceye taşınması durumunda iki para birimi arasındaki faiz farkının yatırımcının hesabına masraf ya da getiri olarak yansıtılması esasına dayanır. Forex’te swap tutarı belirlenirken önce işlem yapılan paritedeki iki ülkenin faiz oranları ve pozisyonun yönü (alış–long veya satış–short) dikkate alınır. Pozisyon long ise genellikle düşük faizli para birimi alınmış, yüksek faizli para birimi satılmış olur ve bu durum çoğu zaman negatif swapla sonuçlanır. Short pozisyonda ise yüksek faizli para biriminin satılması nedeniyle swap bazen pozitif olabilir. Broker’ın belirlediği günlük swap puanı, işlem hacmi ve pip değeri ile çarpılarak son swap tutarı bulunur. 

Örneğin 1 lot EUR/USD pozisyonunda long swap puanı –6,25 ve pip değeri 10 USD ise, gecelik swap maliyeti 6,25 × 10 = 62,5 USD olarak hesaba yansır. Bu nedenle swap, faiz farkının, broker oranlarının ve işlem büyüklüğünün birleşimiyle oluşan dinamik bir maliyet yapısıdır.

Swap Örnekleri Nelerdir?

Swap örnekleri, hem Forex piyasasında geceye taşıma maliyeti şeklinde uygulanan swapları hem de finansal piyasalardaki faiz ve para swapı gibi daha yapısal işlemleri kapsar. Forex’te en yaygın örnek, faiz farkı yüksek paritelerde pozisyon taşımaktır; örneğin 1 lot USD/TRY long pozisyonunda TL faizinin daha yüksek olması nedeniyle swap genellikle negatif olur ve gecelik bir maliyet doğar. 

Buna karşılık AUD/JPY gibi faiz farkının avantaj sağladığı paritelerde short pozisyon taşındığında swap pozitif olabilir ve yatırımcı gecelik gelir elde edebilir. Çarşamba günleri uygulanan üç günlük swap da başka bir örnektir; hafta sonu faiz hesaplaması bu gecede toplu olarak yansıtılır. Finansal swap tarafında ise sabit faizli bir borcun değişken faize çevrilmesi için yapılan faiz swapları ve farklı para birimlerinde anapara ve faiz ödemelerinin takas edildiği para swapları öne çıkar. Bu örnekler, swapın temel olarak faiz farkını yönetme ve finansal riski dengeleme amacıyla kullanıldığını gösterir.

Swap İşleminin Türleri Nelerdir?

Swap işlemleri, taraflar arasında hangi finansal unsurun değiş tokuş edildiğine göre farklı türlere ayrılır. Swap işleminin türleri arasında; faiz swapı, para swapı, emtia swapı, kredi temerrüt swapı, toplam getiri swapı gibi türler yer alır. 

En yaygın olarak kullanılan swap türleri şöyle sıralanabilir: 

• Faiz Swapı: Tarafların aynı para birimi üzerinden sabit faiz ile değişken faiz ödemelerini takas ettiği swap türüdür. Bu swap türünde vade başında ve sonunda anaparanın değiş tokuşunun yapılması gerekir. Faiz swapındaki asıl amaç ise faiz dalgalanmalarından korunmak veya daha uygun maliyetli bir faiz oranı elde etmektir.
• Para Swapı (Döviz): Farklı para birimlerindeki anapara ve faiz ödemelerinin karşılıklı olarak değiştirildiği swap türüdür. Para swapındaki asıl amaç, kur riskini en aza indirmek ve döviz cinsinden daha avantajlı finansman sağlamaktır.
• Emtia Swapı: Emtiaların (petrol, altın, doğal gaz vb.) fiyatı doğrultusunda sabit ya da değişken bir ödemeyle nakit akışının takas edildiği swap türüdür. Emtia swapındaki asıl amaç, emtia fiyatlarındaki dalgalanmalara karşı koruma sağlamaktır.
• Kredi Temerrüt Swapı: Bir borçlunun, borcunu ödeyememe ihtimaline karşı güvence sunan swap türüdür. Bu swap türünde ilgili güvenceden faydalanmak isteyen tarafın düzenli olarak risk primi ödemesi gerekir. Bu sayede borçlunun temerrüde düşmesi durumunda ilgili kişi tazminat alma hakkı elde edebilir. Kredi temerrüt swapındaki asıl amaç, borçlu tarafın borcunu ödememesi durumunda oluşabilecek riskin başka bir tarafa devredilmesi ve böylece finansal koruma elde edilmesidir.
• Toplam Getiri Swapı: Bir varlığın toplam getirisinin (fiyat değişimi + kupon/temettü) sabit veya değişken bir nakit akışıyla takas edildiği swap türüdür. Toplam getiri swapındaki asıl amaç, bir varlığın getiri ve riskini başka bir tarafa devrederek kaldıraç, likidite veya risk yönetimi konularında avantaj elde etmektir.
• Çapraz Para (Döviz) Swapı: Hem para biriminin hem de faiz türünün aynı anda karşılıklı olarak değiştirildiği karma bir swap türüdür. Çapraz para (döviz) swapındaki asıl amaç, farklı para birimlerindeki borç ve faiz yükümlülüklerini takas ederek kur ve faiz riskini aynı anda yönetmektir.

Bunlara ek olarak şu swap türleri de bulunur:

• Varlığa Dayalı Swap: Bir tahvilin kupon ödemelerinin, sabit veya değişken faiz yapısı ile takas edildiği swap türüdür.
• Opsiyonlu Swap: Taraflara gelecekte herhangi bir swap anlaşmasına girme hakkı sağlayan swap türüdür. Bu tür işlemler faiz değişimlerine karşı esnek bir koruma sunar.
• Sıfır Kuponlu Swap: Taraflardan birinin dönemsel olarak ödeme yapmadığı, tüm ödemenin vade sonunda tek seferde gerçekleştirildiği swap türüdür.
• Volatilite Swapı: Bir varlığın gerçekleşen volatilitesi ile sabit bir volatilite oranının takas edildiği swap türüdür.
• Variance Swap: Bir varlığın fiyat varyansındaki değişime bağlı ödemelerin takas edildiği daha teknik swap türüdür.
• Enflasyon Swapı: Sabit faiz ödemeleri ile enflasyona endeksli ödemelerin takas edildiği swap türüdür. 

Neden Swap İşlemine İhtiyaç Duyulur?

Swap işlemine ihtiyaç duyulmasının asıl nedeni şirketlerin ve finansal kurumların faiz, piyasa dalgalanmaları, enflasyon ve kredi riski gibi değişkenlere karşı koruma sağlamak istemesidir. Swap işlemleri, ilgili risklere karşı koruma sağlamanın yanı sıra maliyetlerin düşürülmesine, mevcut borçlanma koşullarının uygun hale getirilmesine ve likidite ihtiyaçlarının karşılanmasına da katkı sağlar. Özetlemek gerekirse, hem riskleri kontrol altına almak hem de finansal planlamayı daha sağlıklı hale getirmek amacıyla swap işlemlerine sıklıkla ihtiyaç duyulmaktadır.

Swap İşlemleri Hangi Piyasalarda Kullanılır?

Swap işlemlerinin kullanıldığı pek çok alan vardır. Bu alanlar arasında tezgâh üstü (OTC) olarak anılan; organize borsalara bağlı olmayan, tarafların doğrudan birbirleriyle anlaşarak işlem yaptığı ortamlar bulunur. Swap sözleşmelerinin büyük bir bölümünün tarafların ihtiyaçlarına göre özel olarak hazırlanması sebebiyle OTC piyasaları swap işlemlerine daha uygundur. Buna ek olarak standart swap türlerinin kullanıldığı organize borsalar ve takas kurumları da bulunmaktadır. 

Swap İşleminin Avantaj ve Dezavantajları Nelerdir?

Forex Swap’ın Farkı ve Kapsamı Nedir?

Forex swapı klasik swaptan ayıran en temel özellik, uzun vadeli bir sözleşmenin değil, döviz pozisyonunun gecelik taşınması sırasında oluşan faiz farkının esas alınmasıdır. Bu nedenle forex swap, kısa vadeli forex işlemlerinin bir parçası olarak kabul edilmektedir. Forex swapta doğrudan iki para birimi arasındaki faiz oranı farkı esas alınır. 

Bu doğrultuda forex piyasasında yer alan bir yatırımcı yüksek faizli para birimi alıp düşük faizli olanı sattığında swap geliri elde ederken düşük faizli para birimi alıp yüksek faizli olanı satması durumunda ise swap maliyeti öder. Bu sistem, uzun vadeli risk yönetimi amacıyla yapılan faiz veya para swapları ile forex swapını belirgin şekilde ayırmaktadır.

Swap Oranı Nedir? 

Swap oranı, bir swap işlemi sırasında taraflardan birinin ödeyeceği sabit faiz oranını ifade eder. Swap oranı özellikle faiz swaplarında kritik bir ölçüdür. Bu oran, finansal piyasalarda, iki tarafın belirli süre boyunca faiz ödemelerini veya döviz cinsinden nakit akışlarını karşılıklı olarak takas etmesi esasına dayanır. Bu takasın hangi faiz üzerinden yapılacağı ise swap oranı ile belirlenir. 

Swap Oranını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Swap oranını etkileyen faktörler arasında; faiz oranı farkı, piyasanın anlık durumu, aracı kurum uygulamaları, işlem hacmi ve pozisyon süresi gibi başlıklar yer almaktadır. Bu faktörler ve detayları aşağıda detaylı bir şekilde ele alınmıştır: 

• Faiz Oranı Farkı: Swap oranlarını şekillendiren ana unsur, pariteyi oluşturan iki para biriminin faiz oranları arasındaki ayrımdır. Bu fark ne kadar genişse, gecelik taşıma maliyetinin pozitif ya da negatif etkisi o kadar güçlü olur.
• Piyasanın Anlık Durumu: Likidite dengesizlikleri, fiyat hareketlerinin artması veya küresel ekonomik gelişmeler swap oranlarını doğrudan etkiler. Özellikle stresli piyasa dönemlerinde taşıma maliyetleri daha hızlı değişmektedir.
• Aracı Kurum Uygulamaları: Her broker, bankalararası piyasaya erişim gücüne ve kendi maliyet yapısına göre farklı swap oranları sunabilir. Bu nedenle aynı parite için kurumlar arasında ciddi oran farkları görülebilir.
• İşlem Hacmi ve Pozisyon Süresi: Pozisyonun lot büyüklüğü ve pozisyonun kaç geceye taşındığı, swapın toplam maliyetini veya getirisini doğrudan belirleyen iki temel unsurdur. Hacmi yüksek ve uzun süre açık kalan işlemlerde swapın etkisi çok daha net ortaya çıkar.

Swap Faizi Nedir?

Swap faizi, swap işlemlerinde uygulanan; forex piyasasında açık kalan bir pozisyonun bir sonraki güne taşınması sırasında ortaya çıkan gecelik maliyettir. Bu faiz, işlem yapılan iki döviz ya da ürünün faiz oranları arasındaki farktan kaynaklanmaktadır. 

Forex işlemlerinde bir pozisyon açıldığında iki para birimi aynı anda işleme dahil olur: biri alış yapılan (long) para birimi, diğeri ise satış yapılan (short) para birimidir. Swap faizi de bu iki para biriminin faiz oranları karşılaştırılarak hesaplanır. Eğer long pozisyonda bulunulan para biriminin faiz oranı, short pozisyondaki para biriminden yüksekse yatırımcının hesabına gecelik olarak swap geliri eklenir. 

Öte yandan long pozisyonda oluşan para biriminin faiz oranı daha düşükse bu fark yatırımcıya maliyet olarak yansır ve hesabından swap ücreti düşülür. Bu nedenle swap faizi, pozisyonun hangi yönde açıldığına ve iki para birimi arasındaki faiz farkına bağlı olarak değişen bir taşıma maliyetine sahiptir.

Swap Faizini Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Swap faizini etkileyen faktörler, forex piyasasında gecelik taşıma maliyetinin nasıl oluştuğunu belirleyen temel unsurlardır. Bu faktörler şöyle sıralanabilir:

• Faiz Oranı Farkı
• Merkez Bankası Politikaları
• Ekonomik Veriler ve Enflasyon Beklentileri
• Piyasa Likiditesi
• Volatilite ve Risk Potansiyeli
• Broker Uygulamaları
• Pozisyonun Türü ve Süresi

Swap Oranı ve Swap Faizi Arasındaki Nasıl Bir Bağlantı Vardır?

Swap oranı ile swap faizi arasında birbirini tamamlayan bir bağlantı söz konusudur. Swap oranı, swap sözleşmelerinde geçerli olan işlemin başlangıç değerini sıfıra getiren ve değiştirilecek nakit akışlarını dengeleyen teknik bir faiz oranını ifade ederken swap faizi ise belirlenen bu faiz oranının uygulamadaki karşılığı niteliğindedir. Yani swap faizi tarafların ödeyeceği ya da alacağı maliyet oranını ifade eder. Dolayısıyla swap oranı ne kadar yüksek ya da düşük belirlenirse, swap faizi de aynı doğrultuda şekillenir.  

Türkiye’de Swap Anlaşmaları Nasıl Yürütülür?

Türkiye’de swap işlemleri, son yıllarda TCMB’nin para politikasını desteklemek için daha yoğun kullandığı bir araç haline gelmiştir. Merkez Bankası, döviz piyasasında ani dalgalanmaların olduğu ya da likidite sorununun meydana geldiği dönemlerde farklı vadelerde TL, döviz veya altın karşılığı swap ihaleleri açarak piyasayı dengeleme yoluna gitmektedir. Bu işlemler, kurdaki hareketliliği azaltırken bankaların kısa vadeli likidite ihtiyacını da karşılar.

Türkiye’nin diğer ülkelerle yaptığı swap anlaşmaları, TCMB’nin net dış varlık rezervlerini geçici olarak artırsa da anlaşmalar vade süresiyle sınırlı olduğu için bu katkı kalıcı değildir. Diğer yandan 2018’de Borsa İstanbul’da açılan Swap Piyasası, daha önce tezgâh üstünde yapılan işlemlerin merkezi takas güvencesi altında yürütülmesini sağlamıştır. TCMB bu alanda da benzer bir strateji izleyerek piyasadaki likiditeyi mevcut para politikası ile uyumlu şekilde yönetmektedir.

Swapların Türkiye’de para politikasını destekleyici bir araç olarak nasıl kullanıldığı, 2020 yılında pandemi kaynaklı piyasadaki belirsizlik döneminde de görülmüştür. Küresel piyasalarda belirsizliklerin arttığı ve TL likiditesinin daraldığı bu süreçte TCMB, çeşitli vadelerde açtığı döviz karşılığı TL swap ihaleleri aracılığıyla bankaların kısa vadeli likidite ihtiyacını karşılamıştır. Bu uygulama, döviz piyasasında oluşabilecek ani baskıların sınırlanmasına ve bankacılık sisteminin fonlama kanallarının kesintisiz işlemesine katkı sağlamıştır.

SIK SORULAN SORULAR

Swap İşlemi Nasıl Yapılır?

Swap işlemi, iki tarafın belirli bir vadede farklı faiz türlerine veya para birimlerine bağlı nakit akışlarını değiş tokuş etmesiyle gerçekleştirilir. Önce nominal tutar, vade ve faiz şartları belirlenir, ardından taraflar sözleşmeyi oluşturur ve vade boyunca ödemeler kararlaştırılan tarihlerde karşılıklı olarak değiştirilir. Forex piyasasında ise bu süreç otomatik işler; pozisyon geceye taşındığında iki para birimi arasındaki faiz farkı hesaplanarak swap maliyeti ya da getirisi doğrudan hesaba yansıtılır. 

Swap Geliri Nasıl Hesaplanır?

Swap geliri hesaplama işlemi, bir pozisyonun geceye taşınmasıyla oluşan faiz farkının swap puanı üzerinden pozisyon büyüklüğüne uygulanması şeklinde yapılır. Bu süreçte ilgili para birimlerine ait swap puanı (pip cinsinden) pozisyon büyüklüğü ve pip değeri ile çarpılır. Ardından gün sayısıyla çarpılarak toplam swap geliri bulunur. Kısaca swap geliri = swap puanı × pozisyon büyüklüğü × pip değeri × gün sayısı formülü kullanılır kullanılarak hesaplanır. 

Swap Maliyeti Nasıl Hesaplanır?

Swap maliyeti hesaplama işlemi, bir pozisyonun geceye taşınması sonucunda iki para birimi arasındaki faiz farkının yatırımcı aleyhine oluştuğu durumlarda uygulanır. Hesaplama yapılırken ilgili para birimlerinin negatif swap puanı (pip cinsinden) pozisyon büyüklüğü ve pip değeri ile çarpılır. Daha sonra ortaya çıkan tutar gün sayısıyla çarpılarak toplam swap maliyeti elde edilir. Kısaca swap maliyeti = swap puanı × pozisyon büyüklüğü × pip değeri × gün sayısı formülü kullanılarak hesaplanır. 

Swap İşlemi Riskli mi?

Swap işlemi bazı durumlarda riskli olabilir. Çünkü faiz oranı farkları, kur hareketleri ve piyasa koşullarındaki ani değişimler swap maliyetini artırarak beklenenden daha yüksek bir yük oluşturabilir. Ayrıca aracı kurumların farklı swap puanı uygulamaları, pozisyonun uzun süre açık kalması halinde maliyetlerin birikmesi ve volatil dönemlerde swap oranlarının hızla değişmesi yatırımcı için ek risk yaratabilir. 

Bankalar Neden Swap Yapar?

Bankaların swap yapmasının sebebi, faiz ve kur dalgalanmalarından kaynaklanabilecek riskleri azaltmak, bilançolarındaki varlık-yükümlülük dengesini korumak ve ihtiyaç durumunda düşük maliyetle likidite elde etmektir. Ayrıca müşterilerin riskten korunma taleplerine aracılık ederek ek gelir elde etmeleri de bankaların swap yapmasının önemli bir nedenidir.